Τρίτη 14 Φεβρουαρίου 2012

ΜΟΥΣΙΚΗ στην ΤΡΑΓΩΔΙΑ




Στην αρχαία Ελλάδα, η "χρυσή εποχή" για τη θεατρική μουσική τοποθετείται στις αρχές του 5ου αι.,
Ο Φρύνιχος έτερπε το ακροατήριό του "ε φέρων γλυκείαν δάν", προκαλώντας τις διαμαρτυρίες του Πρατίνα που έκρουε τον κώδωνα του κινδύνου για την τραγουδισμένη μουσική που έτεινε να γίνει αυτοσκοπός...
"Πιο πολλά ήταν τότε τα μέλη από τα μέτρα"..., επιβεβαιώνει κι ο Αριστοτέλης για την "παιδική ηλικία" της Τραγωδίας.
μέλος (τραγούδι με μουσική)
μέτρον (απαγγελία χωρίς μουσική).
Συνεχίζοντας το έργο του Φρύνιχου, ο Αισχύλος κατάφερε να ζυγίσει ακριβοδίκαια το μέλος και το μέτρον
Στην κλασική εποχή οι βασικοί τρόποι (αρμονίαι) που συνήθιζε η Τραγωδία ήταν τρεις:
Ο Φρύγιος, ο Λύδιος κι ο Δώριος

Ο Δώριος (που τον είχανε χρησιμοποιήσει ο Τέρπανδρος, ο Αλκμάνας και άλλοι λυρικοί ποιητές, εκατό και διακόσια χρόνια πριν απ' τον Αισχύλο) ήταν αυστηρός και επιβλητικός --αν και το αττικό κλίμα θα' χε γλυκάνει κάπως το χαρακτήρα του.
Από παλιά, στάθηκε αχώριστος απ' την κιθάρα και τη λύρα. Αυτός, δίχως άλλο, θα δέσποζε στις ηρωικές κι αγέρωχες αισχυλικές τραγωδίες.
Το Φρυγικό τρόπο τον πρωτόφερε ο Σοφοκλής, παίρνοντας την έμπνευση απ' τις διθυραμβικές ωδές, που τον είχανε κιόλας καλλιεργήσει. Ήτανε, μαθαίνουμε οργιαστικός, παθητικός, ενθουσιώδης. Και σαν πιο δυναμικός απ' τους άλλους δυό, ερμήνευε καλύτερα τη θεατρική δράση. Βασικό του όργανο ήταν ο αυλός.
Τέλος ο Λυδικός τρόπος, κληρονομιά της Σαπφώς, ήταν ο πιο κλαψιάρικος απ' όλους και, καθώς θα λέγαμε σήμερα, ο πιο νευρωτικός. Τον αγαπούσε ιδιαίτερα ο Ευριπίδης, ο δημιουργός των σαδομαζοχιστικών ηρώων".
Οι δυό απ' αυτούς είχανε την ίδια γεωγραφική προέλευση με το Διόνυσο: ο Φρύγιος κι ο Λύδιος.

Από τα μουσικά όργανα, πρωταγωνιστής στο αρχαίο θέατρο ήταν ο αυλός.
Ο αυλός συνόδευε το τραγούδι των υποκριτών εκμεταλλευόμενος τόσο τη μακρόχρονη θητεία του στο Διθύραμβο όσο και την ικανότητά του
"ως πνευστό να εναρμονίζεται καλύτερα με την ανθρώπινη φωνή" (Αριστοτέλης).
Ο αυλός χρησίμευε επίσης και στην παρακαταλογή  όπου ο Χορός δεν τραγουδούσε, αλλά "ψαλμωδούσε" σε ...ρετσιτατίβο εφαρμόζοντας πριν από χιλιετίες το περίφημο sprechgesang των πατριαρχών της ατονικότητας.
Εκτός αυτών, ο αυλός εκτελούσε και άλλα μουσικά καθήκοντα   λίγο-πολύ "προγραμματικής" υφής όπως στους "Όρνιθες"  εκεί που πρέπει να γίνει μουσική μίμηση στο κελάιδημα της Αηδόνας, υπάρχει γραμμένο το αποστομωτικό: "αυλεί"...
Και στους "Βατράχους" εκεί που σατιρίζεται η υψηλόφρονη μουσική του Αισχύλου, υπάρχει το ευρηματικότατο εκείνο "τοφλαττόθρατ" των βατράχων...
Επίσης τεκμαίρεται ότι η αρχαία τραγωδία απαιτούσε συχνά από τον αυλό να εκτελέσει (σαν intermezzo) κάποιο μικρό ή μεγάλο "σόλο" (ή μεσαύλιον, όπως ονομάστηκε αργότερα).
Η κιθάρα (μεγαλύτερη σε μέγεθος και ηχηρότερη από τη λύρα) είχε κι αυτή το ρόλο της (όπως άλλωστε και η ίδια η λύρα). Αναφέρεται ότι ο Σοφοκλής στην αρχή της θεατρικής "καριέρας" του (γύρω στο 470 π. Χ.) έπαιξε ο ίδιος κιθάρα σ' ένα του έργο.
 Όμως έχουμε μαρτυρίες για την παρουσία και άλλων μουσικών οργάνων στο κοίλο, όπως λόγου χάριν "σάλπιγγες", "κύμβαλα", "όστρακα" ή "κρόταλα" (Ευριπίδης "Υψιπύλη"), "τυμπάνια" ή "ντέφια" (Ευριπίδης "Βάκχες")

Η μουσική στις αρχαίες παραστάσεις δεν περιοριζότανε στα χορικά στάσιμα, αλλά "επένδυε" και τα επεισόδια, συνοδεύοντας συχνά και τις μονωδίες (δηλαδή, τις ..."άριες" των υποκριτών).
Αυτό πιθανώς εγκαινιάστηκε από τον Σοφοκλή, όταν περιόρισε το ρόλο του Χορού και έδωσε μεγαλύτερη προβολή στους "πρωταγωνιστές" του, ίσως αυτή νά'τανε μια από τις σημαντικές καινοτομίες του "μέλιτι κεχρισμένου Σοφοκλέους"...,
Η κορύφωση στη χρήση της μονωδίας (ή, κατά Αριστοφάνη, "η κατάχρησή της") εμφανίζεται με τους "μοντέρνους": τον Ευριπίδη, τον Αγάθωνα και τους μετέπειτα ασημότερους δημιουργούς.
Το θεατρικό τραγούδι οριστικά εξατομικεύεται (κάτι που θα συντελεστεί στα μέσα του 4ου π,Χ. αι.).
Ως προς τη μουσική του έμπνευση, ο Ευριπίδης δεχόταν πολλές και διάφορες ξένες επιδράσεις: ποντιακές και θρακιώτικες μελωδίες, καινουργιοφερμένους "τρόπους" (μιξολύδιος, κ.λπ.), θρήνους από την Καρία, ηχητικές μεθόδους εντυπωσιασμού του κοινού, κ.ο.κ. "Η μούσα του ξέρει τόσα κολπάκια -έλεγε ο Αριστοφάνης- όσα η Κυρήνη, η πόρνη!".
Αναφέρεται ότι στο τέλος της θεατρικής του σταδιοδρομίας ο Ευριπίδης χρησιμοποιούσε για τη μουσική των τραγωδιών του τον Τιμόθεο, και κάθε φορά που το κοινό τον σφύριζε για τις μουσικές καινοτομίες που άκουγε, ο "από σκηνής φιλόσοφος" τον παρηγορούσε προφητεύοντας: -"Γρήγορα θά 'ρθει ο καιρός να σ' αναγνωρίσουν όλοι...".


Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου