Τρίτη 31 Αυγούστου 2010

ΗΘΟΠΟΙΟΙ με ΘΕΣΗ κι ΑΠΟΨΗ


Στο επίκεντρο πολιτικής αντιπαράθεσης βρέθηκαν πέντε από τα σημαντικότερα ισραηλινά θέατρα μετά την απόφαση 60 από τους πλέον σημαντικούς ηθοποιούς και συγγραφείς της χώρας να μποϊκοτάρουν προγραμματισμένες παραστάσεις σε εβραϊκό εποικισμό της Δυτικής Όχθης.
Στη διαμαρτυρία, η οποία καταδικάστηκε από τον ισραηλινό πρωθυπουργό, Μπέντζαμιν Νετανιάχου, συμμετέχουν πολύ σημαντικά ονόματα του ισραηλινού καλλιτεχνικού στερεώματος.
Σε επιστολή τους προς την υπουργό Πολιτισμού προειδοποίησαν πως οι καλλιτέχνες θα αρνηθούν να παίξουν σε οποιοδήποτε θέατρο εβραϊκών εποικισμών στη Δυτική Όχθη. Οι καλλιτέχνες ελπίζουν ότι η διαμαρτυρία τους θα ταρακουνήσει το ισραηλινό κοινό και θα αλλάξει το θέατρο, που τα τελευταία χρόνια υπήρξε σε λήθαργο. «Οι άνθρωποι αδιαφορούν για πολλά υπαρξιακά ζητήματα στο Ισραήλ κι αυτή η κίνηση μπορεί να αναζωογονήσει τη δημόσια συζήτηση» δήλωσε ο σχετικά ο θεατρικός συγγραφέας Joshua Sobol.
Οι εποικισμοί αναμένεται να βρεθούν στο επίκεντρο των άμεσων διαπραγματεύσεων που θα πραγματοποιηθούν με διαμεσολάβηση του Προέδρου των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα και οι οποίες θα ξεκινήσουν στο Λευκό Οίκο εντός της εβδομάδας. Από το μεγαλύτερο μέρος της διεθνούς κοινότητας οι εποικισμοί στη Δυτική Όχθη θεωρούνται παράνομες βάσει του διεθνούς δικαίου.
Ο Νετανιάχου ο οποίος θα βρεθεί στην Ουάσιγκτον για τις συνομιλίες, έθεσε το ζήτημα της διαμαρτυρίας των καλλιτεχνών κατά τη συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου. «Δε θέλω να περιορίσω το δικαίωμα του κάθε καλλιτέχνη στην πολιτική άποψη, όμως ως κυβέρνηση δεν πρέπει να χρηματοδοτούμε μποϊκοτάζ εναντίον των πολιτών του Ισραήλ».
Τα σχόλια του Νετανιάχου πάντως ακολούθησαν και εμφανείς απειλές αναφορικά της υπουργού πολιτισμού με την ανάκληση της κρατικής χρηματοδότησης για θέατρα των οποίων οι καλλιτέχνες προχωρούν σε μποϊκοτάζ. Επιμένοντας ότι «Ο πολιτισμός είναι μια γέφυρα στην κοινωνία και οι πολιτικές συγκρούσεις πρέπει να μένουν εκτός της πολιτιστικής ζωής και της τέχνης».
«Οι καλλιτέχνες δεν είναι στρατιώτες για να παρελαύνουν σε σχηματισμό» τόνισε από την πλευρά του ο αριστερός αρθρογράφος, Yossi Sarid κάνοντας λόγο για τεράστιο λάθος το σκεπτικό ότι το θέατρο, κι η τέχνη γενικά, πρέπει να μένουν εκτός από τη ζωή και το γίγνεσθαι. Άλλωστε αυτή είναι κι η αποστολή τους. «Κανείς δεν μπορεί να τους αναγκάσει να παίξουν. Δεν είναι οι καλλιτέχνες εκείνοι που διχάζουν αλλά εκείνοι που έχτισαν τους εποικισμούς, συμπεριλαμβανομένης και της υπουργού Πολιτισμού».

Τετάρτη 25 Αυγούστου 2010

ΑΝΤΙΠΑΛΟΤΗΤΑ ΘΕΑΤΡΟΥ-ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ




Το Θέατρο δεν είναι ο τόπος όπου επέρχεται η παρουσία, δεν είναι η σκηνή που ποζάρει πάνω της ο Λόγος και η φιλοσοφία. Το Θέατρο δεν είναι ένα όργανο της αναπαράστασης. Το Θέατρο οφείλουμε να το κατανοήσουμε ως την πράξη που συνιστά συμβάν ώστε να μπορέσει να προαναγγείλει το μη -ακόμα εμφανιζόμενο Συμβάν. Η σκηνή, ο λόγος, η γραφή, η σιωπή, η κίνηση και η εικόνα είναι πτυχώσεις της Θεατρικής ύπαρξης, όλα μαζί συγκροτούν τον κόσμο-Θέατρο. Το συμβάν-θέατρο δεν είναι όμως το άθροισμα αυτών. Είναι η αναγγελία του συμβάντος που καθορίζει το θεατρικό έργο, που αποτελεί την ιδέα της πράξης. Το Θέατρο αποτελεί πράξη και όχι μεταφορά Λόγου, αποτελεί δράμα του Πραγματικού και όχι τόπο του Συμβολικού. Προσδοκεί στη κατάδειξη και προτείνει λύση μέσα από το συμβάν.

Η Φιλοσοφία είναι η σκηνή του κόσμου, που συγκροτεί τον κόσμο ως αντανάκλαση της.
Η φιλοσοφία είναι το θέατρο που δεν αναγγέλει τίποτα, δεν περιμένει κανένα Γκοντό, δεν μπορεί συνεπώς να οριστεί ως πράξη και δράμα. Η επιδίωξη της να υποβιβάσει το θέατρο σε μηχανή αναπαραγωγής και απεικόνισης του Λόγου της είναι η ιστορία του ιδεαλιστικού θεάτρου.
Η φιλοσοφία προσπαθεί να χρησιμοποιήσει τη θεατρική πράξη.
Προσπαθεί να κυριαρχήσει και να φυλακίσει την εξεγερτική δυνατότητα που υπάρχει στην ίδια την θεατρική πράξη.
Το Θέατρο και η Φιλοσοφία δεν είναι μια ισότιμη σχέση, μια σχέση Τέχνης και Γνώσης, όπως πολλοί διανοούμενοι προσπαθούν αιώνες τώρα να μας παρουσιάσουν. Η συνάντηση τους είναι συγκρουσιακή και ορίζει ένα πεδίο αγώνα ανάμεσα στην θεωρία και την πράξη, τον υλισμό και τον ιδεαλισμό.

Το κέντρο βάρους της Θεατρικής πράξης δεν είναι, λοιπόν, το δείχνειν προς το κοινό, ούτε το βλέπειν απο το κοινό, αλλά το πράττειν μίας Ιδέας, η ενσάρκωση ενός Πραγματικού, η εμφάνιση του σκοτεινού σημείου, η αναγγελία ενός συμβάντος.
Το Θέατρο είναι κατεξοχήν αντι-φιλοσοφικό γιατί δεν αναπαράγει την σκέψη μέσα στο χωρο-χρόνο αλλά μέσα στο συμβαντοχώρο.Η φιλοσοφία έχει να μάθει πολλά απο την Πλατωνική καθαρότητα, απο την αφαίρεση που διαπερνά τη Θεατρική δράση.

Η συνωμοσία ενάντια στη φιλοσοφία, υπάρχει μέσα στο έργο του Μάρλοου, του Σαίξπηρ, στους Αρχαίους Τραγικούς, στο Μπρέχτ στον Μέγιερχολντ, στον Μπέκετ, στον Ίψεν, στον Στρίνμπεργκ, στον Τσέχωφ κα.
Δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει φιλοσοφία μέσα στο Θέατρο αλλά σημαίνει ότι η φιλοσοφία πρέπει να είναι υποταγμένη να μην απειλεί με αλλοτρίωση της αποστολής της θεατρικής πράξης. Διότι η θεατρική πράξη είναι συμβάν,δράση-δράμα κι όχι θεωρία και ιδεαλισμός.
Επείγει να συγκροτηθεί το Θέατρο ως βασικό πεδίο ανάπτυξης θεωρίας και πράξης του Πραγματικού, του Συμβάντος, της Αλήθειας, της Λύτρωσης και τελικά της Κάθαρσης.

Δευτέρα 23 Αυγούστου 2010

ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ως ΑΛΧΗΜΙΚΗ ΤΕΧΝΗ




Ο συμβατικός χώρος που αποκαλείται αρχαίο ελληνικό θέατρο και η ορχήστρα του, δεν είναι τόπος προσποίησης μιας πραγματικότητας, μιας παραποιημένης αντιγραφής ζωής, αλλά ο τόπος όπου η ίδια η ζωή βρίσκει πρόσφορο έδαφος και ενσαρκώνει την «εσωτερική» αλήθεια της, θεατρική αδεία, πέρα από περιορισμούς χώρου και χρόνου.
Το θέατρο μπορεί να είναι δημιουργία ανθρώπινη που πραγματεύεται πρόσωπα και τη συμβατική τους δράση στο χωρογίγνεσθαι, όμως το πνεύμα του είναι απόλυτα μεταφυσικό γιατί ξεφεύγει από τα ανθρώπινα στενά μέτρα, θεάται τους ανώτερους κόσμους και επιστρέφει πίσω στη ζωή για να δώσει με εμπιστευτικό τρόπο, τις ιδέες του Δικαίου, του Ωραίου και του Αληθινού.

Αυτή είναι η φύση του θεάτρου, του θεάτρου εκείνου που αναδύεται από τα μυστήρια που ετελούντο στην ιερή πόλη της Ελευσίνας.
Το αρχαίο δράμα χωρίστηκε σε τραγωδία, σατυρικό δράμα και κωμωδία.
Στη τραγωδία, οι Θεοί και η μοίρα κατευθύνουν τους ανθρώπους και με τη σειρά τους πάλι αυτοί, καθυποτάσσονται στη Δίκη, κάτω απ’ το νόμο της οποίας κάθε δράση προκαλεί αντίδραση, σύμφωνα με τους αναπόφευκτους νόμους της φύσης.
Η ανεξέλεγκτη χρήση της ελευθερίας και η άλογη δράση οδηγούν στην αμαρτία της υπερβολής, στην ύβρη. Μόλις συμβεί η ύβρις, ακολουθεί η Νέμεσις.
Έτσι, από τη πλοκή, που εμπλέκει όχι μόνο τους ήρωες αλλά και τους γύρω τους, ακόμα και ολόκληρη την πόλη, οδηγούμαστε στην κορύφωση, στην οριακή δηλαδή εκείνη κατάσταση όπου τα τραγικά γεγονότα έρχονται μοιραία, όμως μετά επέρχεται η λύση, η κάθαρση, η τελική λύτρωση.
Το θέατρο μέσα απ’ τις μορφές του, προβάλλει την θέα όχι μόνο του χονδροειδούς φυσικού κόσμου αλλά και των πιο λεπτοφυών και ως εκ τούτου, έχει παιδαγωγικό χαρακτήρα.
Έχει σκοπό να παρασύρει τον θεατή μέσα στη δράση, ενσωματώνοντας τον στο έργο, σα να είναι ένας ακόμα ηθοποιός ή τουλάχιστον κάποιος που συμμετέχει ενεργά, παρακινούμενος απ’ τα ίδια τα γεγονότα ώστε μέσα από τα ''παθήματα'' του ήρωα να αναγνωρίσει τα δικά του να αποδεχθεί τη ''διδασκαλία'' συνειδητά ή υποσυνείδητα για να επέλθει το μεγαλείο της κάθαρσης κι η εύρεση ακόμη-ακόμη και της ίδιας της λύσης.
Το ιδανικό της τέχνης του θεάτρου είναι να βγει ο θεατής διαφορετικός απ’ ότι μπήκε. Πρόκειται κατά κάποιο τρόπο για «ΑΛΧΗΜΙΚΗ ΤΕΧΝΗ», αφού κατ’ ουσίαν αυτό που επιχειρείται είναι μια μετάλλαξη, μετουσίωση των θεατών.

Το θέατρο λοιπόν, με προεξάρχουσα την τραγωδία, αγγίζει τον πυρήνα της ύπαρξης μας και αποστολή του είναι το ξύπνημα της συνειδησιακής κατάστασης.
Κατά τον Αριστοτέλη το τραγικό αποδίδεται σ’ αυτό το στοιχείο, που μέσα από το φόβο και το έλεος, εξαγνίζει τις ψυχές των παθόντων (θεατών και υποκριτών). Ο τραγικός φόβος, δεν είναι το αίσθημα που νιώθουμε μπροστά στη παρουσία ενός συνήθους κινδύνου... αλλά η υποψία πως τα ανθρώπινα πάθη ενδέχεται να διαταράξουν και να διασαλέψουν την υπαρξιακή αρμονία.
Το μεγαλείο του θεάτρου ως τέχνη είναι (ή τουλάχιστον αυτό πρέπει να έχει ως αποτέλεσμα) το να μας ''γνωρίζει'' με τα πάθη μας για να μπορέσουμε να λυτρωθούμε.
Τεράστια η συμβολή του στην ανθρώπινη ύπαρξη αρκεί οι κρατούντες της τέχνης του θεάτρου τη σήμερον να επαναφέρουν την σπουδαιότητα τη σημαντικότητα και τις αξίες του, κι όχι να το ''χρησιμοποιούν'' σαν μέσο για την ενίσχυση της δίκης τους ασημαντότητας.

Παρασκευή 20 Αυγούστου 2010

ΝΟΜΙΜΟ και ΗΘΙΚΟ και στο ΘΕΑΤΡΟ



Δυστυχώς τα ηθικά και τα νόμιμα τα βλέπουμε και στον καλλιτεχνικό χώρο και μάλιστα στο πρώτο κρατικό θέατρο της χώρας, στο Εθνικό Θέατρο. Ο κύριος Γιάννης Χουβαρδάς έχει μια επίζηλη θέση. Είναι διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου και δεν πρόκειται να σταθούμε στο γεγονός ότι “έκλεισε” το Αμόρε [Θέατρο του Νότου] και το “μετέφερε” στην... Αγίου Κωνσταντίνου (Εθνικό Θέατρο). Σκηνοθέτησε φέτος τον “Θείο Βάνια” με την ηθοποιό και συζυγό του Α. Πουλοπούλου ως πρωταγωνίστρια.

Η επίκληση του δικαιώματος της συζύγου ότι μπορεί να εργάζεται, ΕΔΩ δεν έχει ισχύ.

Μα είναι δυνατό να της απαγορεύεται να εργαστεί στο θέατρο; ΟΧΙ ΒΕΒΑΙΑ!

Αλλά υπάρχει μεγάλη διαφορά όταν εργάζεται στο Εθνικό Θέατρο της χώρας το οποίο διευθύνει ο σύζυγός της και την αξιοποιεί ως πρωταγωνίστρια σε παράσταση την οποία σκηνοθετεί ο ίδιος!!! Βέβαια είναι νόμιμο και ως εκ τούτου και....ηθικό.

Σκηνοθετεί ο κύριος Χουβαρδάς! Δηλαδή, όταν διευθύνεις το πρώτο θέατρο της χώρας έχεις χρόνο για να σκηνοθετείς κιόλας;; Έχει βέβαια όλο το δικαίωμα, αλλά το ελληνικό θέατρο έχει αρκετές και ικανές δυνάμεις που αναλώνονται στο χώρο της σκηνοθεσίας και της υπόκρισης. Βέβαια είναι νόμιμο και ως εκ τούτου και .... ηθικό.

Τώρα για δεοντολογία σφυρίζουμε αδιάφορα στη χώρα της ''αξιοκρατίας'' και της ''δικαιοσύνης''.

Βέβαια οι κρατούντες χρησιμοποίησαν το αντιδεοντολογικό σε άλλη περίπτωση ''εργαζόμενης γυναίκας'' δημοσιογράφου σε μεγάλο κανάλι διότι ο σύντροφός της υπηρετούσε θεσμικό πολιτειακό ρόλο. Παραιτήθηκε. Γιατί; Νόμιμο ήταν άρα και .... ηθικό.

Βέβαια δεν είναι αυτή η συμπεριφορά πρωτότυπη. Από τους καλούς ''διδάξαντες'' ήταν ο Σ. Ευαγγελάτος που σε σύνολο 37 ''επισκέψεων'' του στην Επίδαυρο, στις 24 πρωταγωνιστούσε η σύντροφός του (και κατά κοινή ομολογία, ανεπαρκής στο είδος) Λ. Τασσοπούλου. Θα πείτε ότι δεν υπάρχει ταύτιση διότι ο κ. Ευαγγελάτος ''διαχειριζόταν'' το δικό του θέατρο (αμφιθέατρο) κι όχι το Εθνικό Θέατρο που το συντηρούμε με την φορολογία μας. Αλλά μη ξεχνάμε ότι και αυτός επιχορηγείτε από το Ελληνικό κράτος (75000 φέτος) από πολλές δεκαετίες πριν.

Τελικά, δεν μπορεί να γίνει κατανοητό ότι στη μικρή μας χώρα των ιδεών υπάρχουν κάποιοι κανόνες που μπορεί να είναι και κανόνες ηθικής τάξης. Ναι, αυτή η κοινωνία δεν είναι δυνατό να δεχτούμε ότι έχει σαπίσει! Όταν όμως την οδηγούνε σε αυτή την κοινωνική σαπίλα οι άνθρωποι του πνεύματος και της τέχνης τότε δεν έχουν καμία σχέση με το πνεύμα και χρησιμοποιούν τους θώκους της πολιτείας προς ίδιον όφελος, αναξιοκρατικά, κοινωνικά άδικα και ιδιοτελώς. Δεν φταίνε βέβαια αυτοί οι κοινωνικά αμόρφωτοι τσιφλικάδες της τέχνης αλλά η ίδια η πολιτεία που τους δίνει την δυνατότητα χωρίς έλεγχο να χρησιμοποιούν τον κρατικό κορβανά για ικανοποίηση προσωπικών φιλοδοξιών.

Τελικά κάποιος πρέπει να τους βροντοφωνάξει στο αυτί (αφού τους το τραβήξει πρώτα) ότι ....ΟΤΙ ΝΟΜΙΜΟ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ και ΗΘΙΚΟ.


ΘΕΑΤΡΟ ΠΟΛΙΤΙΚΗ και ΜΜΕ


ΠΑΜΠΑΛΑΙΟΣ είναι ο παραλληλισμός και ο «γάμος» πολιτικής και θεάτρου, αφού και τα δύο απευθύνονται στο μεγάλο κοινό και προσπαθούν, με τον λόγο, να το πείσουν για κάτι ή/και για κάποιους. Οι αρχαίοι Ελληνες, που τελειοποίησαν την πολιτική και το θέατρο, είχαν επισημάνει και πράξει αυτή τη σχέση ευστοχότατα.

Ο Πλούταρχος λ.χ. συνόψιζε τη μεθοδολογία και δεοντολογία αυτής της σύζευξης, λέγοντας πως οι πολιτικοί «πρέπει να μιμούνται τους ηθοποιούς, που προσθέτουν (στον ρόλο τους) το δικό τους πάθος και ήθος και επιβολή, όμως δεν ξεφεύγουν από τους ρυθμούς και τα μέτρα του έργου· έτσι και οι κρατούντες δεν πρέπει να ξεπερνάνε τα όρια της εξουσίας που τους δόθηκε».

Ο ίδιος μιλάει και για την πολυσυζητούμενη σήμερα «διαφάνεια και διαφθορά»: «Και συ (ο πολιτικός) να ζεις σαν μέσα σε θέατρο ανοιχτό στα μάτια όλων...». Και πρόσθετε: «Η ανατροπή και η ταπείνωση ενός φαύλου ανθρώπου, που με θράσος κι επιδεξιότητα έκανε υποχείριό του την πολιτική, αποτελεί λαμπρή "πάροδο" (είσοδο) στην πολιτική, όπως και στο θέατρο»1.

ΣΤΗΝ εποχή μας, όμως ­ εποχή της «δημοκρατίας των Μέσων», δηλαδή της παντοκρατορίας των ΜΜΕ ­ το θέατρο (στην πλατειά του έννοια και, προπάντων, η τηλεόραση) δεν αποτελεί μόνο «διδακτήριο» για τους πολιτικούς αλλά, θα λέγαμε, και δεσμωτήριο της πολιτικής. Οι πολιτικοί δεν μιμούνται απλώς τους τρόπους και τα τεχνάσματα της θεατρικής - τηλεοπτικής σκηνής. Υποτάζονται σ' αυτήν, έτσι που, στην δημόσια επαφή τους με το κοινό, τον πρώτο ρόλο παίρνει όχι πια η πολιτική ουσία, ο πολιτικός λόγος, αλλά η παρουσία τους στη μικρή οθόνη, η σκηνοθετημένη «παράσταση» μπρος στις κάμερες για χιλιάδες δέκτες - θεατές. Οι πολιτικοί δεν «αντιγράφουν» μόνο τους ηθοποιούς, γίνονται κι αυτοί ηθοποιοί ενός έργου, που οι ίδιοι έχουν γράψει μόνο τον σκελετό του, αλλά το ύφος, το ήθος του, την εμβέλειά του έχουν αναλάβει καταλυτικά οι τηλεοπτικοί σκηνοθέτες.

ΑΥΤΗ τη σχέση αναλύει ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Ντόρτμουντ Thomas Meyer, στο πραγματικά επίκαιρο βιβλίο του, «Η πολιτική ως θέατρο. Η νέα εξουσία της ηθοποιίας»2.

Δεν εφευρίσκει, βέβαια, την πυρίτιδα ο Μάγερ. Αναλύει και κωδικοποιεί, με γνώση και διαπεραστικότητα, και με γερμανική, θα έλεγα ακρίβεια, την ανατροπή του σχήματος «Τα ΜΜΕ υπηρετούν και προβάλλουν την πολιτική», που μεταλλάζει σε «Τα ΜΜΕ εξουσιάζουν και επιβάλλουν την πολιτική». Και τούτο, χάρη σ' ένα πανίσχυρο και παμπάλαιο όπλο: την εικόνα.


ΑΝ ο αρχαιοελληνικός πολιτισμός ήταν πολιτισμός του λόγου (ομιλίας και λογικής), αντίθετα στην αρχαία Αίγυπτο, στα ανατολικά βασίλεια, στο Βυζάντιο, στον δυτικό Μεσαίωνα, κυριαρχούσε ο πολιτισμός της όρασης, ο οπτικός πολιτισμός: «σχολείο» της μέγιστης πλειοψηφίας των ανθρώπων ­ που ήταν αγράμματοι και δεν έπαιζαν κανένα πολιτικό ρόλο ­ ήταν οι επιβλητικοί, εικονοστόλιστοι και αγαλματοστόλιστοι ναοί και άλλα μεγαλόπρεπα οικοδομήματα, που πρόβαλλαν και υμνούσαν την ιστορία και τη θρησκεία του τόπου, ενώ η απολυταρχική εξουσία επιβαλλόταν στους υπηκόους όχι μόνο με τη βία αλλά και με τη χλιδή και τη λάμψη των πομπωδών δημόσιων εμφανίσεών της. Το άνωθεν οργανωμένο θέαμα ήταν το βασικό μέσο πληροφόρησης των «κάτω» και ειρηνικής επιβολής των «άνω».

Αλλά από την εφεύρεση της τυπογραφίας, τη θρησκευτική μεταρρύθμιση κλπ., τον οπτικό πολιτισμό ήρθε ν' αντικαταστήσει ο πολιτισμός του γραπτού λόγου, ενώ τα λαϊκά στρώματα άρχισαν να διεκδικούν και ν' αποκτούν όλο και μεγαλύτερη πολιτική υπόσταση. Οπως στην αρχαία Ελλάδα, έτσι και στον νεότερο πολιτισμό του λόγου κυριαρχούσαν οι έννοιες, ενώ στον οπτικό πολιτισμό κυριαρχεί το θέαμα.

Με την τεράστια διάδοση της τηλεόρασης, όμως, ξαναγυρίσαμε στον πολιτισμό της εικόνας. Αλλά της εικόνας όπως την παρουσιάζουν οι τηλεοπτικοί σκηνοθέτες, συντάκτες, τεχνικοί κλπ. Η όραση των αδρανών θεατών βομβαρδίζεται με εικόνες από την πραγματικότητα, αλλά επιλεγμένες, μονταρισμένες, σκηνοθετημένες, όπως τις θέλουν οι τηλεοπτικοί «δημιουργοί»... εικόνες που παρουσιάζουν μια πραγματικότητα στρεβλωμένη, παραχαραγμένη συχνά, πολύ ή ολότελα διαφορετική από την αληθινή... που, όμως, το κοινό τη θεωρεί αληθινή, αφού «η φωτογραφία δεν ψεύδεται», αφού «τα μάτια είναι ακριβέστεροι μάρτυρες από τ' αυτιά»3. Και δεν υποψιάζεται πόσο μπορεί να ψευδολογήσει η παραποιημένη εικόνα, πόσο ψευδομάρτυρες μπορούν να γίνουν τα μάτια...

Σ' ΑΥΤΗ τη λογική και τεχνική της εικόνας και του θεάματος ήταν «μοιραίο» να υποταχθεί και η πολιτική.

Ποιος αγνοεί πως η τηλεόραση επιδιώκει τη μέγιστη ακροαματικότητα, παρουσιάζοντας εικόνες σύντομες, καταιγιστικές συχνά, εντυπωσιακές, «διασκεδαστικές» ή/και «συγκλονιστικές»; Οι ίδιοι στόχοι και τα ίδια μέσα πρυτανεύουν στη σημερινή πολιτική. Οι «αστέρες» της, μεγάλοι και μικροί, στηρίζουν πια την απήχησή τους στους πολίτες, τη δημοτικότητά τους, όχι πια (ή όχι τόσο) στον λόγο, στη σκέψη, στα προγράμματα, αλλά στην εντύπωση που θα κάνουν, βοηθημένοι απ' τις τεχνικές των ΜΜΕ. Αυτές μπορούν να παρουσιάσουν το ασήμαντο σαν σπουδαίο... να «σερβίρουν» την απραξία σαν ιδιοφυή και ευεργετική πράξη... κι όχι απλώς να κάνουν τον «ήσσονα» λόγο «μείζονα» (όπως οι σοφιστές), αλλά να κρύψουν τον ανύπαρκτο λόγο, την κενολογία, με οπτικές ταχυδακτυλουργίες. Και το κοινό, μπουκωμένο από τις εικόνες, θαμπωμένο από το θέαμα, δεν έχει παρά ελάχιστες δυνατότητες σκέψης και κρίσης για όσα λαμπερά και για όσους φωτοστεφανωμένους βλέπει. Ετσι, θεμελιώνεται η «αποικιοκρατία των μέσων πάνω στην πολιτική», όπως την ονομάζει ο Μάγερ... έτσι θριαμβεύει αυτό που ο Jean Baudrillard χαρακτηρίζει «ακολουθία των προσποιήσεων». Το περιλάλητο αξίωμα του Marshall Mc Luhan «Το μέσον είναι το μήνυμα», γίνεται «το μέσον δίνει το αξίωμα»...

ΩΣΤΟΣΟ, ο Μάγερ δεν είναι απαισιόδοξος. Πιστεύει πως υπάρχουν δυνατότητες ώστε «η εικόνα του πολιτικού κόσμου που παράγουν τα μέσα να υπηρετεί την πληροφόρηση, τη διαμόρφωση της γνώμης και της βούλησης, την παιδεία εν γένει και την ψυχαγωγία... να είναι ισορροπημένη, περιεκτική και πλουραλιστική, να πληροφορεί με αλληλοσεβασμό αληθώς και αντικειμενικά, και να έχουν όλοι πρόσβαση σ' αυτή» (σελ. 166). Φτάνει τα ΜΜΕ να τηρούν το «μέτρον», όπως λέει, επικαλούμενος τον Αριστοτέλη4. Ετσι που η πολιτική να παράγει πολιτική και όχι θέαμα, και τα ΜΜΕ να παράγουν θέαμα που να μην παραπλανά πως είναι πολιτική.

Αλλά σε μιαν εποχή, όπως η δική μας, που αγνοεί κάθε «μέτρον» στο καθετί, υπάρχουν τάχα περιθώρια για επιβίωση αυτής της «άριστης» ασφαλιστικής δικλίδας;

­­­­­­­­­­­­­­­­­­­

Τρίτη 17 Αυγούστου 2010

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ..ΜΙΟΥΖΙΚΑΛ



Η οικονομική κρίση έγινε μιούζικαλ στο Broadway και το κοινό ανταποκρίνεται θετικά. Τα εισιτήρια για την πρώτη παράσταση του μιούζικαλ «Enron» στο Broadhurst Theater της Νέας Υόρκης έχουν ήδη εξαντληθεί.
Όταν το θέατρο εκπληρώνει την αποστολή του ως τέχνη καταγγελίας και ξυπνήματος της συνείδησης. Ακόμα και στη Μέκκα του συντηρητισμού και του συστήματος της αδικίας και της εκμετάλλευσης, υπάρχουν φωνές και γραφίδες που καταγγέλλουν αυτή τη κοινωνική κατάσταση μέσα από τη δύναμη του θεάτρου.

Το σενάριο έχει γράψει η Βρετανίδας, της Λούσι Πρεμπλ και η επίσημη πρεμιέρα στη Νέα Υόρκη έχει προγραμματιστεί για τις 27 Απριλίου, τότε που ο Αμερικανός πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα αναμένεται να ανοίξει μέτωπο κατά των αγορών και της Wall Street.

Στις ανεπίσημες πρεμιέρες, το κοινό δεν μπορεί να συγκρατήσει τα γέλια του, όταν βλέπει στη σκηνή την κατάρρευση του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού. Τεράστιες μάσκες ποντικών εμφανίζονται (τα τρωκτικά των αγορών) και η αμερικανική σημαία γελοιοποιείται. Αποσπάσματα από δελτία ειδήσεων σε μια τεράστια οθόνη υπενθυμίζουν τον ρόλο του πρώην προέδρου των ΗΠΑ Τζορτζ Μπους, του πρώην προέδρου της Ομοσπονδιακής Τράπεζας Αλαν Γκρίνσπαν, αλλά και του δημοκρατικού Μπιλ Κλίντον.

Ο τίτλος «Enron» παραπέμπει στην συνονόματη επιχείρηση που έγινε γνωστή το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1990. Η εταιρία αυτή δραστηριοποιήθηκε ως μια εταιρία εμπορίας πετρελαίου και φυσικού αερίου, εκμεταλλεύτηκε τις δυνατότητες που έδινε το Χρηματιστήριο και το Διαδίκτυο και σε συνδυασμό με την απελευθέρωση των τιμών πολλαπλασίασε τα κέρδη της βραχυπρόθεσμα, κρύβοντας παράλληλα τα τεράστια χρέη της.

Στις αρχές του 2001 η «Enron» ήταν ο έβδομος μεγαλύτερος κολοσσός της αμερικανικής οικονομίας με 22.000 υπαλλήλους και 10 δισεκατομμύρια τζίρο. Τον Οκτώβριο εκείνης της χρονιάς η αλήθεια αποκαλύφθηκε και δυο μήνες αργότερα ο κολοσσός κήρυξε πτώχευση. Ο εκτελεστικός διευθυντής της εταιρίας καταδικάστηκε σε 24 χρόνια κάθειρξη. Ο πρόεδρος, χρηματοδότης και προσωπικός φίλος του Τζορτζ Μπους, έφυγε από τη ζωή πριν εκτίσει την ποινή των 45 χρόνων που του επιβλήθηκε.

Το μιούζικαλ «Enron» δεν αναπαριστά τα παραπάνω γεγονότα αλλά χρησιμοποιεί το σκάνδαλο ως αφορμή για ένα κριτικό σχόλιο για τον τρόπο που λειτουργούν οι αγορές. Τα κρυφά χρέη αναπαριστώνται στη σκηνή υπό τη μορφή τεράστιων δεινόσαυρων velociraptor (ταχυάρπαγες), που καταβροχθίζουν τα πάντα. Σημειώνεται ότι Velociraptor ήταν το όνομα που είχε δώσει στα κρυφά χρέη της «Enron» ο οικονομικός διευθυντής της εταιρίας, παίρνοντας την ιδέα από την ταινία «Τζουράσικ Παρκ» του Στίβεν Σπίλμπεργκ.

Μια από τις πιο δυνατές σκηνές του μιούζικαλ θεωρείται το «κατηγορώ» των υπαλλήλων προς τους μάνατζερ: «Σας πιστέψαμε, επενδύσαμε τις αποταμιεύσεις μας στις μετοχές της εταιρίας σας, καταστραφήκαμε, μείναμε χωρίς δουλειά, πνιγήκαμε στα χρέη». Οι αναλογίες με την οικονομική κρίση που ξέσπασε το φθινόπωρο του 2008 είναι εμφανείς και το μήνυμα του μιούζικαλ σαφές: Οι velociraptor είναι ακόμη ανάμεσά μας.

Δευτέρα 16 Αυγούστου 2010

ΤΑ ''ΡΕΚΟΡ'' ΤΗΣ ΕΠΙΔΑΥΡΟΥ




Τα ρεκόρ της Επιδαύρου δείχνουν με τον τρόπο τους τις τάσεις και τα ρεύματα που επικράτησαν όλα αυτά τα χρόνια της επαναλειτουργίας του θεάτρου από το 1955 και δώθε. Από τη μονοκρατορία, επί μία εικοσαετία, ώς το 1975, του Εθνικού Θεάτρου, ώς την είσοδο του Θεάτρου Τέχνης, και στη συνέχεια των... πάντων... δικών μας και ξένων.
Με τους τραγικούς να κυριαρχούν τα δύο πρώτα χρόνια και τον Αριστοφάνη να γίνεται δεκτός στη συνέχεια, με την Κάλλας να ερμηνεύσει «Νόρμα» του Μπελίνι το 1960 και «Μήδεια» του Κερουμπίνι το 1961, σε σκηνοθεσία του τότε... απόλυτου άρχοντα (δικαίως-αδίκως) του Εθνικού Θεάτρου Αλέξη Μινωτή... η περιπέτεια της Επιδαύρου συνεχίστηκε. Ας τη δούμε σε αριθμούς:

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
Οσον αφορά το ρεπερτόριο, έχουν ανεβεί 284 παραστάσεις με έργα Αισχύλου, με τους «Πέρσες» να πρωταγωνιστούν με 71 παραστάσεις. Ο Σοφοκλής έρχεται δεύτερος με 427 παραστάσεις (οι 124 με «Αντιγόνη»). Πρώτος όμως με διαφορά είναι ο Ευριπίδης με 626 παραστάσεις (89 με τη «Μήδεια»). Με τον Αριστοφάνη κάπως ισοφαρίζονται τα πράγματα. Εχουν δοθεί 510 παραστάσεις έργων του (81 με τη «Λυσιστράτη», 71 με τον «Πλούτο»).
Η πρώτη παράσταση που ανέβηκε στην Επίδαυρο το 1938 από το τότε Βασιλικό, μετέπειτα Εθνικό, Θέατρο, ήταν με την «Ηλέκτρα» του Σοφοκλή (έκτοτε 93 παραστάσεις) σε σκηνοθεσία Δημήτρη Ροντήρη με την Κατίνα Παξινού στον ομώνυμο ρόλο.
Το 1954 έγινε η γενική δοκιμή του Φεστιβάλ με τον «Ιππόλυτο» (έκτοτε 29 παραστάσεις), ενώ επισήμως τα Επιδαύρια άνοιξαν το 1955 με την «Εκάβη» του Ευριπίδη (έκτοτε 36 παραστάσεις).

ΗΘΟΠΟΙΟΙ (γενικά)
Αν ψάξει κανείς για τα ρεκόρ της Επιδαύρου, θα βρει τα περισσότερα από αυτά στους συντελεστές του Εθνικού, οι οποίοι.. αλώνιζαν.. στο θέατρο την πρώτη εικοσαετία της επαναλειτουργίας του. Και δεν είναι τυχαίο πως το ρεκόρ των εμφανίσεων στο αργολικό θέατρο έχουν δυο ηθοποιοί του, σημαντικοί δευτεραγωνιστές και μακαρίτες πια, ο Στέλιος Βόκοβιτς (και διευθυντής της Σχολής του Εθνικού) με 54 και ο Βασίλης Κανάκης με 51. Ειδικά για τον πρώτο, που είχε ειδικευτεί σε ρόλο Αγγέλου, υπάρχει και το σχετικό ανέκδοτο: Σε παράσταση της «Αντιγόνης», από λάθος άρχισε να ερμηνεύει τον μονόλογο του Αγγέλου από τους «Πέρσες» (κάποιοι μίλαγαν τότε για δημοσιοϋπαλληλίκη στη τέχνη) . Ευτυχώς το σούσουρο επί σκηνής από τους συναδέλφους του τον επανέφερε στην τάξη.

ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ
Πρωταγωνιστές, αντιθέτως, του επιπέδου του Αλέξη Μινωτή ή της Κατίνας Παξινού δεν διαθέτουν τον αντίστοιχο αριθμό εμφανίσεων. Ο πρώτος πάτησε στην Επίδαυρο 20 φορές, ερμηνεύοντας στις πέντε από αυτές «Οιδίποδα επί Κολωνώ» και στις τρεις «Οιδίποδα Τύραννο». Υποστήριζε άλλωστε πως με την επανάληψη επιτυγχάνεται η τελειότητα (βέβαια δε σκέφτηκε ότι η τελειότητα ίσως να εκφραζόταν με την μία, με άλλον υποκριτή...η ''δεοντολογία'' στο έπακρο όντας και ...διευθυντής) . Αλλά και η Κατίνα Παξινού, έχοντας εμφανιστεί εννέα φορές στο αργολικό θέατρο, στις τρεις ερμήνευσε την Εκάβη, πάντα με το Εθνικό. Ο πρωταγωνιστής με τις λιγότερες εμφανίσεις στην Επίδαυρο δεν είναι άλλος από τον Αλέκο Αλεξανδράκη, που εμφανίστηκε εκεί δύο φορές, το 1954 στον «Ιππόλυτο» και το 1955 στην «Εκάβη».
Στη μονοκρατορία του Εθνικού έρχονται να απαντήσουν οι ηθοποιοί του Θεάτρου Τέχνης, ειδικότερα ο Γιώργος Λαζάνης (22 εμφανίσεις) και η Ρένη Πιττακή (επίσης 22 εμφανίσεις). Η δε Λήδα Τασοπούλου είναι εκείνη που έκανε το μεικτό ρεκόρ (περιέργως πως με την ανεπάρκεια που την διέκρινε στο είδος) 24 εμφανίσεις με το Αμφιθέατρο και 7 με το Εθνικό.

ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ
Σε ό,τι αφορά τις σκηνοθεσίες, το ρεκόρ ανήκει στον Σπύρο Ευαγγελάτο (η απάντηση στην ανεπάρκεια και το... ρεκόρ της συντρόφου του Λήδας Τασοπούλου) που με το Αμφιθέατρο, το Εθνικό και το Κρατικό Βορείου Ελλάδος έχει κατέβει στην Επίδαυρο 37 φορές. Οταν, μάλιστα, προ τετραετίας τού αρνήθηκαν το θέατρο του Πολύκλειτου πρώτη φορά από το 1972, απάντησε από σκηνής του Ηρωδείου, στον Γιώργο Λούκο διευθυντή του Φεστιβάλ (ο οποίος ξεχρέωνε άλλα ''γραμμάτια'' του εξωτερικού), παρεμβάλλοντας τις απόψεις του (επιμένοντας στο κατεστημένο της θέσης του και στο ''γραμμάτιο'' το δικό του που μάλλον έχει... λήξει από καιρό).

Κατά τα άλλα ο Αλέξης Μινωτής, ο Τάκης Μουζενίδης και ο Κάρολος Κουν κατέβηκαν ως σκηνοθέτες 20 φορές έκαστος με τον Αλέξη Σολομό να προηγείται με 29.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Τα πρωτεία, μεταξύ των μεταφραστών, τόσο στον Αριστοφάνη όσο και στους τρεις τραγικούς, κρατάει ο Κ.Χ. Μύρης (Κώστας Γεωργουσόπουλος) με 48 μεταφράσεις (με το... αξιοκρατικό σκεπτικό...καλύτερα να τον έχεις σύμμαχο ως συντελεστή...παρά αντιμέτωπο ως κριτικό) ενώ τον ακολουθεί σε απόσταση ανάσας ο Τάσος Ρούσος με 47. Ο Παύλος Μάτεσις έχει δώσει αμιγώς Αριστοφάνη (13 φορές), το ίδιο και ο Κώστας Ταχτσής (οχτώ). Δύο φορές, δε, έχει ανέβει η μοναδική μετάφραση των «Βατράχων» από τον Κώστα Σταματίου, τόσο από το Εθνικό όσο και από το Θέατρο Τέχνης. Δύο ακόμα μεταφραστές, παλαιότεροι όμως, ο Κώστας Γρυπάρης (33 έργα) και ο Θρασύβουλος Σταύρου (22 έργα), έχουν με τον τρόπο τους σημαδέψει τα Επιδαύρια, αφού η «Ηλέκτρα» του 1938 ανέβηκε σε μετάφραση του πρώτου, ενώ ο δεύτερος μετέφρασε τις «Εκκλησιάζουσες», την πρώτη παράσταση Αριστοφάνη του 1956.

ΜΟΥΣΙΚΗ
Τα Επιδαύρια άνοιξαν με τη μουσική που έγραψε ο Δημήτρης Μητρόπουλος το 1938 για την «Ηλέκτρα». Ο ίδιος έγραψε και τη μουσική για τον «Ιππόλυτο» του 1954. Οι συνθέσεις του και για τις δύο τραγωδίες έντυσαν τις νέες παραστάσεις τους από το Εθνικό Θέατρο, αντίστοιχα το 1978 και το 2004. Η μουσική του Μάνου Χατζιδάκι έχει ακουστεί 19 φορές στην Επίδαυρο, εκ των οποίων οι δύο μόνο αφορούσαν παραστάσεις αρχαίου δράματος («Μήδεια» 1956 και «Εκάβη» 1957). Κατά τα άλλα, τέσσερις φορές ανέβηκαν εκεί οι «Ορνιθες» από το Θέατρο Τέχνης, τέσσερις η «Λυσιστράτη» από το Εθνικό και δύο οι «Βάτραχοι», ανάμεσα σε άλλες αριστοφανικές κωμωδίες που είχε ντύσει μουσικά. Πρώτος τη τάξει με 23 συνθέσεις κατά κύριο λόγο είναι ο Θόδωρος Αντωνίου, ας μην ξεχνάμε όμως ότι ο Γιάννης Χρήστου, που έφυγε νωρίς, να μπορούσε επίσης να δώσει μεγάλο έργο. Αξεπέραστη πιθανότατα θα μείνει η δουλειά του για τους «Πέρσες», όπως άλλωστε και εκείνη του Χατζιδάκι στους «Ορνιθες».

ΣΚΗΝΙΚΑ-ΚΟΣΤΟΥΜΙΑ
Στην εικοσαετία της «βασιλείας» του Εθνικού στην Επίδαυρο τα σκηνικά ήταν πάντα του Κλεόβουλου Κλώνη, ενώ τα κοστούμια του Αντωνάκη Φωκά. Παρά ταύτα ο πρώτος υπέγραψε 45 παραστάσεις, με πρώτη την «Ηλέκτρα» του 1938, ενώ ο δεύτερος 30, με την ίδια αφετηρία. Κυρίαρχος ωστόσο του παιχνιδιού είναι ο Διονύσης Φωτόπουλος, που έχει εργαστεί 55 φορές στην Επίδαυρο με τους σημαντικότερους ελληνικούς, συχνά όμως και ξένους, θιάσους που εμφανίστηκαν εκεί, αρχής γενόμενης το 1972 με τον «Αγαμέμνονα». Αντιθέτως, ο αδελφός του Βασίλης (και κάτοχος ενός Οσκαρ) δούλεψε μόνο μία φορά στην Επίδαυρο, το 1979, για την παράσταση του «Προμηθέα Δεσμώτη».
Ο Γιώργος Πάτσας και ο Γιώργος Ζιάκας, όπως και ο Γιάννης Μετζικώφ, έχουν ζηλευτές θέσεις στα ρεκόρ της Επιδαύρου, ο πρώτος με 46 συμμετοχές, ο δεύτερος με 24 και ο τρίτος με 19. Ανάμεσα στους εικαστικούς που ασχολήθηκαν με το σχεδιασμό σκηνικών και κοστουμιών θα βρούμε τους Γιώργο Βακαλό (15 φορές), Γιάννη Μόραλη (1 φορά) και Γιάννη Τσαρούχη (8 φορές).

ΧΟΡΟΓΡΑΦΙΑ
Ολοκληρώνοντας να αναφερθούμε στους χορογράφους. Και εδώ η Μαρία Χορς, με πρώτη εμφάνιση στο αργολικό θέατρο το 1960 με τις «Φοίνισσες», λόγω Εθνικού αλλά και Αμφιθεάτρου κρατάει στα σκήπτρα με 41 παραστάσεις, ενώ με 20 ακολουθεί η Ντόρα Τσάτσου. Σημειώστε, δε, πως ο χαρισματικός Γιάννης Φλερύ αποκαλύφθηκε και κατάλληλος για την Επίδαυρο δυο φορές, στην «Ειρήνη» και στις «Νεφέλες» από τον Σπύρο Ευαγγελάτο.