Δευτέρα 26 Μαρτίου 2012

ΔΡΑΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ η ΤΡΑΓΩΔΙΑ




Η τραγωδία άρχισε με τη δημοκρατία, έχοντας στόχο να δείξει τη συμφορά που σπέρνει κάθε τυραννία θεών κι ανθρώπων.
Έτσι, η βασική της δραματική σύγκρουση φέρνει αντιμέτωπους την ελεύθερη βούληση των ανθρώπων και την καταπίεση που της επιβάλλει η ανώτερη κι ανεξέλεγκτη εξουσία.

Η τραγική κατάρα εκδηλώνεται τις πιο πολλές φορές με μια σειρά από ενδοοικογενειακά εγκλήματα που συνεχίζονται από γενιά σε γενιά, μέχρι να πραγματοποιηθεί η τελική εξιλέωση, συμφιλίωση ή συμβιβασμός ανάμεσα στον Άνθρωπο και στον Θεό.
Το πρώτο σύμπτωμα θα είναι συνήθως κάποιο έγκλημα γονιών ενάντια στα παιδιά τους. Η παλιά γενιά προσπαθεί να επιζήσει εξολοθρεύοντας τη νέα.
Τα μυθολογικά πρόσωπα που προτιμούν, απ’ ό,τι φαίνεται, οι δραματουργοί, είναι αυτά που ανήκουν στην τελευταία φάση των καταραμένων θρύλων. Είναι οι νέοι εκδικητές, αυτοί που φέρνουν το τέλος στην κατάρα και συμβιβάζονται με τον νέο κυρίαρχο θεό που σαν κι εκείνους έχει συντρίψει τον γονιό του.
Στα φρικτά εγκλήματα της πατροκτονίας και μητροκτονίας, οι δραματουργοί υμνούν την επανάσταση του καταπιεσμένου νέου πνεύματος και την τελική του νίκη πάνω στο παλιό.
Σκοπός τους, χρησιμοποιώντας τα πρόσωπα αυτά, δεν είναι μόνο να ψυχογραφήσουν για το κοινό τους έναν εγκληματία ή να το συνταράξουν με μια φρικαλέα πράξη, μα και να του δώσουν να καταλάβει πως οι νεότεροι έχουν πάντα δίκιο.
Ο Αισχύλος μας λέει : Το δίκαιον μεταβαίνει, δηλαδή περνάει απ’ το γερασμένο μυαλό στο νεανικό.
Στην αντίληψη των δραματουργών της Αθήνας, ο κόσμος προχωρεί κάθε φορά που το καινούργιο πνεύμα νικάει το παλιό.
 Όταν ο νέος ήρωας τινάζει από πάνω του τις αντιλήψεις των προγόνων, τότε μόνο παίρνει τέλος η κατάρα που βαραίνει το γένος των ανθρώπων.
Η κατάρα των Πελοπιδών αρχίζει απ’ τη στιγμή που ο Τάνταλος αποκαλύπτει στους συνανθρώπους του τα μυστικά των θεών.
Η κατάρα του Προμηθέα, όταν κλέβει τη φωτιά απ’ τον κεραυνό του Δία.
Η κατάρα της θηβαϊκή δυναστείας, όταν ο Κάδμος κάνει να βλαστήσει απ’ τη γη, σα θεός, ένα καινούργιο γένος ανθρώπων.
Στη θηβαϊκή οικογένεια ακόμα προσθέτονται νέες κατάρες στις παλιές, με τον Λάιο που κλέβει απ’ τους θεούς το προνόμιο της παιδεραστίας και τον Οιδίποδα που λύνει το αίνιγμα της ανθρώπινης ζωής.
Η Αλθαία σκοτώνει τον Μελέαγρο, ο Αθάμας τον Λέαρχο, η Αγαύη τον Πενθέα, ο Οινόμαος τους επίδοξους γαμπρούς του κι ο Θησέας, χωρίς να θέλει, τον Ιππόλυτο.
Στην τέταρτη, τέλος, γενιά, ο Αγαμέμνονας θυσιάζει την κόρη του Ιφιγένεια, για να σώσει το γόητρό του σαν αρχηγού της τρωικής εκστρατείας.
Κάτι παρόμοιο παρουσιάζει κι ο μύθος του Περσέα. Ο Ακρίσιος έχει μάθει απ’ το Μαντείο πως ο έγγονός του μια μέρα θα τον σκοτώσει. Κι έτσι φροντίζει, όσο είναι ακόμα καιρός ν’ απαλλαγεί απ’ την κόρη του Δανάη κι απ’ το μικρό παιδί της.
Κάτι ανάλογο γίνεται και στον Θηβαϊκό Κύκλο όπου ο Λάιος στέλνει τον νεογέννητο Οιδίποδα στον θάνατο, από φόβο μην του πάρει, σύμφωνα με τον χρησμό του Απόλλωνα, τον θρόνο και τη ζωή.

Η μυθική παραβολή είναι και σήμερα τόσο ζωντανή όσο και στην αρχαιότητα. Συμβολίζει την προσπάθεια του κατεστημένου να συντρίψει κάθε προοδευτική ιδέα, να πνίξει κάθε τάση για καινούργιους τρόπους ζωής. Είναι ακόμα κι η εκδίκηση πάνω στη νιότη, εκείνων που δεν είναι πια νέοι.

Όμως το πράγμα δεν σταματάει εκεί. Η εκδίκηση απ’ τη νέα γενιά έρχεται. Ο Ορέστης κι η Ηλέκτρα σφάζουν τη μάνα τους. Ο Περσέας, ρίχνοντας τον δίσκο, σκοτώνει κατά λάθος τον παππού του, ενώ ο Λάιος θα βρει τον θάνατο απ’ το χέρι του γιου του Οιδίποδα. Η Πυθία δεν είχε κάνει λάθος. Γνώριζε πολύ καλά τον ατράνταχτο νόμο θεών Στην ιστορία του Ολύμπου, ο Κρόνος σκοτώνει τα απιδιά του και τα τρώει, για να μην τον πολεμήσουν.
Η θεϊκή τάξη τελικά αποκαταστάθηκε, όταν ένα απ’ τα παιδιά του, ο Δίας, ξέφυγε απ’ τον θάνατο και με τη σειρά του εξόντωσε τον πατέρα του.. Κι έτσι αυτή η τελική αναστροφή της ανώτατης κυριαρχίας συμβολίζει την οριστική νίκη των νέων ιδεών και την επικράτηση ενός καινούργιου πολιτισμού πάνω στους παλιότερους.
 Έτσι βλέπουμε τον Οιδίποδα, τον Ορέστη και την Ηλέκτρα, πρόσωπα δευτερεύοντα στη μυθολογία και στην επικολυρική ποίηση, να παίρνουν την πρώτη θέση στην τραγωδία. Αυτοί κι όχι οι πατεράδες ή γενάρχες τους (Κάδμος, Περσέας, Πέλοπας, Αγαμέμνων) παίρνουν το ιερό σχήμα του τραγικού ήρωα.
 Μήπως όμως αυτή τη φράση δεν μπορούμε να την εξηγήσουμε πως ο καθένας έχει το δίκιο του;
 Η Ορέστεια είναι το πρώτο έργο τέχνης με θέμα το έγκλημα και την εξιλέωση.
φονικό κι η δραματική ακτινοβολία του κρατάν μιαν ιδιαίτερη θέση. Θα μπορούσαμε να πούμε πως οι σημαντικότερες σελίδες της παγκόσμιας λογοτεχνίας είναι βουτηγμένες στο αίμα.
Στο θέατρο η ελληνική τραγωδία εγκαινιάζει την παράδοση.
Η ρωμαϊκή αντιγράφει λαίμαργα την εγκληματική πλευρά της ελληνικής. Οι δραματουργοί της ιταλικής, γαλλικής, ισπανικής κι αγγλικής Αναγέννησης, θαυμάζουν το έγκλημα τόσο στ’ αρχαία κείμενα, όσο και στη γύρω τους ζωή και τ’ αποθεώνουν στη σκηνή τους. Χρυσή εποχή του εγκλήματος βρίσκεται και στο ρομαντικό θέατρο που εμπνέεται απ’ τον Μεσαίωνα κι οι νατουραλίστες αναφέρονται στην επίδραση της κληρονομικότητας και του περιβάλλοντος πάνω στον εγκληματία.
Αυτό που διεγείρει τους δραματουργούς και ξετρελαίνει τους θεατές, είναι, απ’ τη μια μεριά ο εσωτερικός αγώνας του θύματος πριν απ’ τον βίαιο θάνατο κι απ’ την άλλη, ο εσωτερικός αγώνας του θύτη, πριν και μετά την πράξη του. σ’ ορισμένες περιπτώσεις και τα δυο. Κανένα πάντως θεατρικό έργο δεν άφησε ποτέ το έγκλημα χωρίς συνέπειες, είτε αυτές ήσαν τύψεις, τιμωρία ή συγχώρεση. Ήταν θέμα δραματικής αρχής.
Σύμφωνα με την Πλατωνική θεωρία, η τέχνη ενεργεί με τετραπλό μαγνητισμό.
 Σαν θεατές ταυτίζουμε τον εαυτό μας με τον συγγραφέα και βλέπουμε τον κόσμο με τα μάτια του. Αλλά, καθώς ο συγγραφέας ταυτίζεται με τον ήρωά του, υποσυνείδητα γινόμαστε ένα με τον τελευταίο.
 Όταν λοιπόν ο ήρωας είναι θύμα, ζούμε κι εμείς μαζί του όλα τα στάδια της αγωνίας που τον χωρίζουν απ’ τον θάνατο. Κι απ’ αυτό το παράξενο ταξίδι στη μοίρα ενός άλλου, γυρίζουμε πνευματικά και ψυχικά ωριμότεροι.
Πέρα όμως απ’ αυτό, υπάρχει κι η ενδόμυχη ικανοποίηση πως βγήκαμε σώοι απ’ το τραγικό πεπρωμένο που είχαμε μοιραστεί με τον ήρωα μέχρι την τελευταία στιγμή και πως εμείς επιζήσαμε όταν αυτός χάθηκε.
Στην περίπτωση πάλι που ο ήρωας είναι θύτης, συμπάσχουμε μ’ αυτόν υπνωτισμένοι απ’ την προσήλωσή του στην υπεράνθρωπη προσπάθεια να πραγματοποιήσει τον θάνατο. Η εμπειρία αυτή ικανοποιεί τα υπολείμματα του αιμοβόρου πρωτογονισμού που υπάρχει μέσα μας γιατί μας δόθηκε η ευκαιρία να διαπράξουμε ένα βίαιο έγκλημα χωρίς να βάψουμε τα χέρια μας μ’ αίμα. Όμως, η συνείδησή μας δεν θα ήταν ήσυχη, ούτε τέλεια η ικανοποίησή μας, αν δεν μοιραζόμαστε με τον εγκληματία και τη δεύτερη φάση της δραματικής του ζωής : 
Τις τύψεις και την τιμωρία που ανοίγουν τον δρόμο για την εξιλέωση. Αυτή ήταν ουσιαστικά κι η έννοια του όρου κάθαρσις των αρχαίων.
Ο θεατής ήταν εκείνος που εξαγνιζόταν στο τέλος της παράστασης.
Ο φόβος για τη μοίρα του θανάτου που τελικά ο ίδιος γλίτωσε κι ο οίκτος για το θύμα και τον θύτη που τη μοίρα τους τελικά ο ίδιος δεν μοιράστηκε, του προσφέραν την πιο παρήγορη ψυχαγωγία.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου