ΜΟΛΙΕΡΟΣ: ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑ στη ΚΩΜΩΔΙΑ

"..Το Θέατρο έχει τη μεγάλη αρετή να διορθώνει. Πολύ συχνά, τα ωραιότερα νοήματα μιας σοβαρής ηθικής διδασκαλίας είναι λιγότερο ισχυρά από της σάτιρας και τίποτα δε διορθώνει καλύτερα τους περισσότερους ανθρώπους από το ζωγράφισμα των ελαττωμάτων τους. Το μεγαλύτερο πλήγμα στην κακία είναι να την εκθέσεις στον περίγελο τού κόσμου. Εύκολα υποφέρει κανένας τις επιπλήξεις· αλλά κανένας δεν αντέχει τη γελοιοποίηση. Κάποιος μπορεί να θέλει να ’ναι κακός, αλλά δεν υπάρχει άνθρωπος που να θέλει να ’ναι γελοίος…

… Δέ μπορώ να τ’ αρνηθώ υπήρξαν Πατέρες τής Εκκλησίας που καταδίκασαν την κωμωδία. Δε μπορούν όμως και να μ’ αρνηθούν πως υπήρξαν και μερικοί που της φέρθηκαν λίγο πιο μαλακά. Έτσι, η εξουσία στην οποία ισχυρίζονται ότι εδραιώνουν τη λογοκρισία καταστρέφεται απ’ αυτή τη διχογνωμία· και το συμπέρασμα που βγαίνει απ’ αυτή τη διάσταση γνωμών σε πνεύματα φωτισμένα από τα ίδια φώτα, είναι πως πήραν την κωμωδία διαφορετικά και πως οι μεν την είδαν στην καθαρότητά της, ενώ οι άλλοι παρατήρησαν μόνο τη διαφθορά της κ’ έκαναν σύγχυση μ’ όλα αυτά τα απαίσια θεάματα που σωστά ονόμασαν «θεάματα λαγνείας». 

Και πράγματι, αφού πρέπει να συζητήσουμε για πράγματα κι όχι για λέξεις, κι αφού οι περισσότερες αντιρρήσεις προέρχονται από κακή συνεννόηση και «περιτύλιγμα» στην ίδια λέξη αντίθετων πραγμάτων, είν’ απαραίτητο ν’ αφαιρέσουμε τον πέπλο του διφορούμενου και να κοιτάξουμε τι είναι κωμωδία καθαυτή, για να δούμε αν πρέπει να καταδικαστεί. 

Θ’ αναγνωρίσουν όλοι τότε, αναμφισβήτητα, πως αφού η κωμωδία δεν είναι παρά ένα πνευματώδες ποίημα, που μ’ ευχάριστες διδασκαλίες, περιγράφει τα ελαττώματα των ανθρώπων, η λογοκρισία που της γίνεται είναι αδικία· κι αν θελήσουμε ν’ ακούσουμε τη μαρτυρία της αρχαιότητας πάνω στο θέμα, θα, διαπιστώσουμε ότι οι πιο μεγάλοι της φιλόσοφοι έπλεξαν το εγκώμιο της κωμωδίας, αυτοί ακριβώς που διακήρυσσαν μια τόσο αυστηρή σοφία και που αδιάκοπα καταμαρτυρούσαν τις αμαρτίες του αιώνα τους. 

Θα δούμε ακόμα πως ο Αριστοτέλης αφιέρωσε νύχτες ολόκληρες στη μελέτη τού Θεάτρου και φρόντισε να καθορίσει τις αρχές στις οποίες πρέπει να βασίζεται η τέχνη τής κωμωδίας. Θα μάθουμε πως οι μεγαλύτεροι άνδρες τής αρχαιότητας, οι πιο άξιοι, θεώρησαν δόξα τους το ότι σύνθεσαν κωμωδίες’ πως άλλοι μάλιστα έπαιξαν οι ίδιοι μπροστά στο κοινό τις κωμωδίες τους· πως η Ελλάδα έδειξε την εκτίμηση πού’ χε σ’ αυτή την τέχνη με δοξασμένα βραβεία που θέσπισε και με τα υπέροχα θέατρα που έχτισε για να την τιμήσει· 

Και στη Ρώμη τέλος, την ίδια τέχνη τίμησαν μ τρόπο εξαιρετικό : δεν εννοώ τη διεφθαρμένη Ρώμη, κάτω απ’ την ελευθεριότητα των Αυτοκρατόρων, αλλά την πειθαρχημένη Ρώμη, κάτω από τη σοφία των Υπάτων, την εποχή της παντοδυναμίας της ρωμαϊκής αρετής. 

Ομολογώ πως υπήρξαν εποχές που η κωμωδία διαφθάρηκε. 

Αλλά σ’ αυτό τον κόσμο και τι δε διαφθείρεται κάθε μέρα; Δεν υπάρχει αθώο πράγμα πού οι άνθρωποι να μη μπορούν να το οδηγήσουν στο έγκλημα· δεν υπάρχει τέχνη σωτήρια που να μην είναι ικανοί ν’ αναποδογυρίσουν τις προθέσεις της· δεν υπάρχει τίποτα καλό που να μη μπορούν να του κάνουν κακή χρήση. 

Η φιλοσοφία είν’ ένα δώρο τ’ ουρανού· οδηγεί τα πνεύματά μας στη γνώση του Θεού, μέσω της θεώρησης των θαυμάτων της φύσης. Κι ωστόσο, κανένας δεν αγνοεί πόσο συχνά την ξεστράτισαν και τη χρησιμοποίησαν δημόσια για να υποστηρίξουν την ασέβεια. 

Ακόμα και τα ιερά και τα όσια δεν προφυλάγονται καθόλου από τη διαφθορά των ανθρώπων και βλέπουμε κακούργους που κάθε μέρα εκμεταλλεύονται την ευλάβεια και τη βάζουν στην υπηρεσία των εγκλημάτων. 

Αυτό, όμως, δε σημαίνει πως δεν κάνει κανένας τις διακρίσεις που πρέπει να γίνουν. Δεν τυλίγουν μέσα σε μια ψεύτικη συνέπεια την αγαθότητα των πραγμάτων που διαφθείρονται με την πονηριά των διαφθορέων. Πάντα διαχωρίζουν την κακή χρίση από την πρόθεση της τέχνης· Δεν πρέπει να θέλουμε ν’ απαγορεύουμε την κωμωδία, επειδή τη λογόκριναν σ’ ορισμένες εποχές…

Κείνη η λογοκρισία είχε τους λόγους της, που δεν υπάρχουν σήμερα. Κλείστηκε μέσα σ’ αυτό που μπορούσε να δει και δε μπορούμε να τη βγάλουμε από τα ίδια της τα όρια, να την επεκτείνουμε ακόμα περισσότερο, να την κάνουμε να κλείνει «στο ίδιο τσουβάλι τον αθώο και τον ένοχο. 

Η κωμωδία πού ’χε η λογοκρισία σχέδιο να χτυπήσει, δεν ήταν καθόλου η κωμωδία που εμείς θέλουμε να υπερασπιστούμε. Δεν πρέπει να τις συγχέουμε τη μια με την άλλη. Είναι δυο πρόσωπα που τα ήθη τους είναι διαμετρικά αντίθετα. Δεν έχουν καμιά σχέση η μια με την άλλη, εκτός απ’ τα’ όνομα και θα ’ταν τρομερή αδικία να θέλουμε να καταδικάσουμε την Ολυμπία, μια τίμια γυναίκα, επειδή υπήρξε και μια άλλη Ολυμπία που ήταν διεστραμμένη. 

Παρόμοιες αποφάσεις δεν υπάρχει αμφιβολία πως θα γεννούσαν μεγάλην αταξία στον κόσμο. Δε θα ’μενε τίποτα που να μην καταδικάζεται· κι αφού δε δείχνεται η ίδια αυστηρότητα για τόσα πράγματα που τους γίνεται κατάχρηση κάθε μέρα, θα ’πρεπε να δοθεί χάρη κα στην κωμωδία και να εγκρίνονται τα θεατρικά έργα στα οποία βασιλεύει η διαπαιδαγώγηση κ’ η τιμιότητα.

Ξέρω πως υπάρχουν πνεύματα που η λεπτότητά τους δε μπορεί να υποφέρει καμιά κωμωδία, που λένε πως οι πιο τίμιες απ’ αυτές είναι κ’ οι πιο επικίνδυνες, πως τα πάθη που ζωγραφίζονται σ’ αυτές είναι τόσο πιο συγκινητικά όσο περισσότερη αρετή έχουν, και πως οι ψυχές αγγίζονται στην τρυφερότητά τους απ’ αυτού του είδους τις παραστάσεις. 

Δε βλέπω όμως ποιο είναι το μέγα έγκλημα να νιώθει κανένας τρυφερά βλέποντας ένα έντιμο πάθος· ούτε θεωρώ υψηλό σκαλοπάτι αρετής αυτή την πλήρη αναισθησία όπου θέλουν να σκαρφαλώσουν την ψυχή μας. Αμφιβάλλω αν μια τόσο μεγάλη τελειότητα είναι μέσα στις δυνατότητες της ανθρώπινης φύσης· και δεν ξέρω αν δεν είναι προτιμότερο να πασχίζει κανένας να διορθώνει και να μαλακώνει τα πάθη των ανθρώπων απ’ το να θέλει να τ’ αποκόψει τελείως..''

Μολιέρος

Πρόλογος από τον ΄΄Ταρτούφο΄΄ το 1669