Δευτέρα 19 Δεκεμβρίου 2011

ΑΓΑΘΩΝ: Ο πιο Σημαντικός Ποιητής μετά τους τρεις Τραγικούς




Τραγικός ποιητής από αριστοκρατική οικογένεια του 5ου π.Χ. αιώνα. Γεννήθηκε ανάμεσα στο 448 και 446 π.Χ. στην Αθήνα. Ο πατέρας του λεγόταν Τεισαμενός κι ήταν διάσημος αναμορφωτής και μεταρρυθμιστής της αθηναϊκής νομολογίας. Αδερφός του ήταν, κατά πάσα πιθανότητα ο επίσης τραγικός ποιητής Ακέστωρ. Πέθανε γύρω στο 400 π.Χ. στην Πέλλα της Μακεδονίας.

Σύμφωνα με το Αριστοτέλη είναι ο πιο σημαντικός μετά τον Αισχύλο, τον Σοφοκλή και τον Ευριπίδη, ενώ οι Αλεξανδρινοί τον θεωρούν ισάξιο.

Οι χρονολογίες της ζωής του δεν είναι καθόλου σίγουρες, επειδή βγαίνουν μόνο από περιγραφές της εποχής του (του Πλάτωνα και του Αριστοφάνη). Από νέος ο Αγάθων σύχναζε, σαν εξαιρετικά προικισμένος μαθητής, στους κύκλους των σοφιστών (Πρωταγόρα, Πρόδικου, Ιππία, Γοργία).

Ήταν φίλος του Παυσανία κι ακόμα γνώριζε τον Σωκράτη. Με πολύ στενή φιλία συνδέθηκε επίσης και με τον Ευριπίδη, όπως φαίνεται κι από ένα ανέκδοτο που μας έχει αφήσει ο Αιλιανός, όπου παρουσιάζεται ο Ευριπίδης ως περιλαβών, κατεφίλει(τον Αγάθωνα) τεσσαράκοντα ετών που γεγονότα. Στα Λήναια του 416 π.Χ. κέρδισε την πρώτη του νίκη σε τραγικό αγώνα που τη γιόρτασε στο σπίτι του κι έγινε αφορμή ο Πλάτων να γράψει το περίφημο Συμπόσιο του.

Ανάμεσα στο 411 και το 408 π.Χ. περίπου ο Αγάθων πήγε, όπως πριν απ’ αυτόν ο Ευριπίδης, στην αυλή του βασιλιά Αρχέλαου στην Πέλλα της Μακεδονίας, όπου πέθανε ανάμεσα στο 405 και 400 π.Χ. Ακόμα κι αυτό το γεγονός το σατιρίζει ο Αριστοφάνης (Βάτραχοι 85).

Όπως προαναφέρθηκε, ο Πλάτων κι ο Αριστοφάνης μας δίνουν πολλές πληροφορίες για τον Αγάθωνα που είναι μεν διαφωτιστικές, αλλά όχι πάντα ιστορικά σίγουρες. Ο Πλάτων μας παρουσιάζει στο Συμπόσιο του την εκλεκτή συντροφιά που γιορτάζει στο σπίτι του πλούσιου Αγάθωνα. Ανάμεσα στους λόγους για τον έρωτα που
εκφωνούνται εκεί, ο πέμπτος είναι του ίδιου του οικοδεσπότη. Μ’ αυτόν τον γεμάτο γοργίεια λεκτικά κι ηχητικά σχήματα λόγο σίγουρα ο Πλάτων δείχνει την κοροϊδευτική του διάθεση για το ύφος του Αγάθωνα.

Το πνευματικό επίπεδο αυτού του λόγου παρουσιάζεται εξαιρετικά χαμηλό, κυρίως καθώς πλαισιώνεται απ’ τους ωραιότατους λόγους του Αριστοφάνη και του Σωκράτη. Αν μέσα απ’ αυτόν τον λόγο υπήρχε η πρόθεση να γίνει κάποιος υπαινιγμός ότι ο Αγάθων ήταν συγγραφέας και πεζών έργων παραμένει ερωτηματικό. Φαίνεται μάλλον ότι ο Πλάτων δείχνει εδώ ότι η καινούργια τότε μορφή του Διθυράμβου είχε ασκήσει μεγάλη επιρροή στον Αγάθωνα.

Το γεγονός είναι πως ο ποιητής αυτός ήταν ο πρώτος που έφερε στην τραγωδία κάτι απ’ τη μαγεία του γοργίειου τεχνικού λόγου. Ο Αριστοφάνης χρησιμοποίησε μια σκηνή στις Θεσμοφοριάζουσές του για να διακωμωδήσει την ωραιοπάθεια του Αγάθωνα, τον κοσμικό σνομπισμό του και τη θηλυπρέπειά του. Μαζί με τον Ευριπίδη ο Αγάθων εκπροσωπεί στη σκηνή την ομάδα των καινούργιων ποιητών που εναντίον της επιτήδευσής τους, ο Αριστοφάνης έδειξε πολύ συχνά την έχθρα του. Ωστόσο στους Βατράχους του, γύρω στο 405 π.Χ. όταν ο Αγάθων είχε φύγει πια απ’ την Αθήνα, ο Αριστοφάνης, κρίνοντας τους ποιητές που ζούσαν ακόμα, μιλάει με φιλική διάθεση για τον Αγάθωνα.

Απ’ τα θεατρικά έργα μας είναι γνωστοί 6 τίτλοι. Οι 5 απ’ αυτούς είναι του γνωστού παραδοσιακού τύπου: Αερόπη, Αλκμαίων, Μυσοί, Τήλεφος, Θυέστης. Για την έκτη τραγωδία μας λεει ο Αριστοτέλης ότι το θέμα και τα πρόσωπά της ήσαν δημιουργήματα του ποιητή. Η φράση του όμως (Ποιητική 9) Δε μας επιτρέπει να κάνουμε άλλες σκέψεις, τη στιγμή που ούτε η ακριβής μορφή του τίτλου δεν μπορεί να αναγνωριστεί (Ανθεύς ή Άνθος = λουλούδι. Επικρατέστερο είναι το Ανθεύς). Με το έργο αυτό νίκησε το 417 π.Χ. στα Λήναια.
Στο τέλος του 18ου αιώνα οι δυο μεγάλοι Γερμανοί, ο Γιόχαν Σλέγκελ (ο ποιητής) κι ο Φρειδερίκος Σλέγκελ (ο κριτικός), μελετήσαν μαζί τη θεατρική αξία των αποσπασμάτων του Αγάθωνα κι αποφανθήκαν ότι ο Ανθεύς δεν ήταν έργο ούτε συγκινητικό ούτε τρομερό (δεν ήταν δηλαδή τραγωδία αλλά μάλλον κωμειδύλλιο), είχε όμως μέσα εικόνες ευχάριστες και διασκεδαστικές κι ακόμα έδειχνε πόση εμπιστοσύνη είχε ο συγγραφέας στον εαυτό του για να τολμήσει να παραβεί την παράδοση και να φέρει στη σκηνή πρόσωπα όχι μυθολογικά αλλά δημιουργήματα της φαντασίας του.

Ο Αριστοτέλης κατακρίνει τον Αγάθωνα γιατί καινοτόμησε προσθέτοντας το Εμβόλιμα που είναι τραγούδι του Χορού και που δεν έχει καμιά σχέση με την υπόθεση του έργου, δημιουργώντας έτσι ένα είδος ιντερμέτζο, όπως θα λέγαμε σήμερα. Επίσης καινοτόμησε και στη μουσική των τραγουδιών. Προσπάθησε, όπως φαίνεται, να υπογραμμίσει τις ψυχολογικές καταστάσεις με αντίστοιχες παραλλαγές της μουσικής υπόκρουσης δημιουργώντας έτσι την Αγαθώνειο αύληση. Όσο όμως κι αν δοθήκαν ευκαιρίες για επικρίσεις ότι ο Αγάθων άλλαξε το πάρεργο σε έργο, εντούτοις όλ’ αυτά αρέσαν στο κοινό κι ίσως θ’ αρέσαν ακόμα και σήμερα στην παράσταση αρχαίων τραγωδιών αν ξέραμε ακριβώς κι είμαστε σε θέση να τα εφαρμόσουμε για ν’ αποφύγουμε τη μονοτονία που με κανέναν τρόπο δεν ήταν ανεκτή απ’ τους αρχαίους Έλληνες.

Έχουν σωθεί περίπου 50 στίχοι σε 32 αποσπάσματα. Στα έργα που προαναφερθήκαν πρέπει να προσθέσουμε κι έναν όχι και τόσο σίγουρο τίτλο: Ιλίου πέρσις. Το ύφος του Αγάθωνα εντυπωσίαζε τους σύγχρονούς του με τους μουσικούς νεωτερισμούς του προκαλώντας έτσι την ειρωνεία του Αριστοφάνη. Ο Αγάθων έφερε το χρώμα στη διατονική ως τότε μουσική. Ο απαλός ήχος του αυλού στις συνθέσεις του ποιητή έμεινε παροιμιώδης.

Τα χορικά του, όπως προαναφέρθηκε, αυτονομηθήκαν σε τέτοιο σημείο που εμβόλιμα ανάμεσα στα επεισόδια, μπορούσαν εύκολα και να παραλειφθούν. Κυρίως κατηγορήθηκε απ’ όλους γενικά το γεγονός ότι ο Αγάθων επιβάρυνε θεματικά τα έργα του. Σε μερικές βέβαια λεπτομέρειες είχε προηγηθεί απ’ τον Αγάθωνα ο Ευριπίδης.

Απ’ την άλλη μεριά στις τραγωδίες του Αγάθωνα φαινόταν η ισχυρή επίδραση των νέων διθυραμβοποιών, κυρίως του Τιμόθεου του Μηλίσιου. Οι νεωτερισμοί του Αγάθωνα Δε δημιουργήσαν Σχολή. Αντίθετα κατά έναν περίεργο τρόπο ο ποιητής εκπροσωπεί μαζί με τον Ευριπίδη και τον Αντιφώντα την αρχαία ελληνική τραγωδία στο Καθαρτήριο του Δάντη. Το όνομά του ξανάζησε σ’ ένα μυθιστόρημα του Wieland (1766).

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου