Δευτέρα 30 Ιανουαρίου 2012

ΚΑΘΑΡΣΗ: το Ζητούμενο στο Θέατρο





Πολλές φορές αναφερόμαστε στη κάθαρση ως το ζητούμενο στο θέατρο. Χωρίς αυτόν τον ψυχολογικό όρο (ως αποτέλεσμα) δεν ολοκληρώνεται τελικά η θεατρική πράξη και δεν δικαιώνεται το μεγαλείο κι η σπουδαιότητα του θεάτρου ως τέχνη.

Η Κάθαρση είναι μια περίπτωση ενός θεσμού της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας, απαραίτητη προϋπόθεση για κοινωνική ισορροπία.
Κάθαρση είναι ο καθαρισμός, η εξουδετέρωση μιας μόλυνσης, ο ψυχικός εξαγνισμός, η εξιλέωση, κάθε πράξη με την οποία η ψυχή αποκτά αγνότητα.
Έτσι η κάθαρση δεν είναι ο σκοπός στον οποίο αποβλέπει η διδασκαλία της θεατρικής πράξης αλλά το τελευταίο στάδιο της σύνθεσής της.
Ο επίλογος του μύθου της.
Ο ''μύθος'' δεν μπορεί να αφήσει το θέμα «ανοιχτό», χωρίς επιμύθιο. Πρέπει να δοθεί η τελική λύση.
Η κάθαρση δεν είναι συναισθηματική κίνηση, που διεγείρεται στην ψυχή των θεατών, είναι η τελευταία φάση της θεατρικής σύνθεσης, κάτι που συμβαίνει στο χώρο της αντικειμενικής πραγματικότητας, όπως την παρουσιάζει ο μύθος της. Αυτό όμως δεν μπορεί να γίνει, αν ο μύθος δεν είναι ολοκληρωμένος, αν δηλαδή δεν περιέχει «παθήματα» .
Την κάθαρση δεν την απαιτεί η ψυχική διάθεση του ατόμου αλλά η αντίληψη για δικαιοσύνη της κοινωνικής ομάδας.
Η κάθαρση έχει αντικειμενικό χαρακτήρα και προσδιορίζεται από την κοινωνική αντίληψη για δικαιοσύνη.
Στην περιοχή της τέχνης το τραγικό ανήκει στον άνθρωπο - καλλιτέχνη. Ανήκει όμως και στον άνθρωπο - θεατή, τον ικανό να συγκλονιστεί από το τραγικό «έλεος», τον τραγικό φόβο, το δέος, που οδηγούν στην κάθαρση.
«...δι’ ελέους και φόβου περαίνουσα την των τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν». 

 Ο χαρακτηρισμός είναι του Αριστοτέλη, που πρώτος χρησιμοποίησε τη λέξη κάθαρση, ως ψυχολογικό - αισθητικό όρο για την ύπαρξη της θεατρικής πράξης.
Για τον Αριστοτέλη, οι συγκινήσεις από τα ''παθήματα'' των ηρώων δεν επιδρούν επιζήμια στο ήθος των θεατών, διότι είναι εξαγνισμένες, διότι πηγάζουν από τη σύλληψη ενός υψηλού νοήματος της ανθρώπινης μοίρας.

Επομένως, η από ελέους και φόβου ηδονή που χαρίζει η θεατρική πράξη-τέχνη, υψώνει το θεατή σε μια ανώτερη ηθική και συγκινησιακή σφαίρα. 

Κάνει την ψυχή να δοκιμάζει όχι το κοινό έλεος και φόβο αλλά ένα εξαγνισμένο έλεος και φόβο, συγκινήσεις που υψώνουν τον άνθρωπο σε μια ανώτερη ηθική.
Αυτή η ανώτερη ηθική σφαίρα καταφέρνει να έχει σαν αποτέλεσμα το σπουδαίο ζητούμενο της θεατρικής τέχνης.. την κάθαρση.

Η επενέργεια της πάνω στο θεατή προκαλεί εκτόνωση, που εξαγνίζοντας τον άνθρωπο από ενστικτώδεις παρορμήσεις, από πάθη και φόβους, τον ηρεμεί και υποτάσσει τη συμπεριφορά του σε κοινωνικά παραδεκτά πλαίσια δίνοντας, στην ολοκληρωμένη της μορφή, τη ''λύση''.

Ποιο είναι συγκεκριμένα το αντικείμενο της κάθαρσης;
Τι καθαίρεται στη θεατρική πράξη;
Η κάθαρση του ορισμού της τραγωδίας συνδέεται συντακτικά με τη μίμηση και μέσω αυτής με την πράξη, τη σύσταση των πραγμάτων, το μύθο.

Το αντικείμενο της κάθαρσης είναι επομένως το άμεσο αντικείμενο της μίμησης, δηλαδή τα φοβερά και τα ελεεινά συμβάντα.
Όπως η μίμηση είναι μίμηση όχι ανθρώπων, αλλά πράξεων και βίου, έτσι και η τραγική κάθαρση είναι κάθαρση όχι συναισθημάτων αλλά καταστάσεων και βιωμάτων.
Το τραγικό υλικό δεν είναι απλώς ψυχολογικό αλλά στο βάθος οντολογικό και συνδέεται με την ανθρώπινη μοίρα. Η επίδραση στα συναισθήματα, εν προκειμένω η επίδραση της ποιητικής συγκίνησης στον ανθρώπινο ψυχισμό, είναι βέβαια δεδομένη, αλλά ως έμμεσο αποτέλεσμα.

Η κάθαρση απογυμνώνει τα φοβερά και ελεεινά παθήματα από κάθε κοινοτοπία και εφημερότητα και τα ανάγει στην αιώνια ουσία τους, αποκαλύπτοντας συγχρόνως την εσωτερική λογική τους.

Κάνοντάς το αυτό, τοποθετεί τον έλεο και το φόβο, τα αντίστοιχα πάθη - (τα οποία μαζί με τον έρωτα, το «φιλάνθρωπον», όπως θα πει ο Αριστοτέλης)  αποτελούν τους ισχυρότερους παλμούς του ανθρώπινου ψυχισμού και τους αμεσότερους τρόπους επικοινωνίας ανθρώπου με άνθρωπο. Βελτιώνουν την ανθρώπινη ύπαρξη και την ανθρώπινη μοίρα και επομένως δικαιώνουν την ανθρώπινη παρουσία στον κόσμο.
Τα ιστορικά παθήματα και τα ψυχικά πάθη, μεταποιημένα σε δραματικά παθήματα και πάθη, ανευρίσκουν τον φιλοσοφικό τους χαρακτήρα και αποκαθίστανται στην οικουμενικότητά τους.
Η πάθησις είναι για τον Αριστοτέλη αντίθετο της ποιήσεως.
Το διαλεκτικό πέρασμα από την πάθηση στην ποίηση συντελείται ακριβώς με την καθαρτήρια διαδικασία.
Ο Συγγραφέας επενεργεί στο παθητικό υλικό, όπως ο γλύπτης στο μάρμαρο που σμιλεύει, ο αρχαιολόγος στο έδαφος που ανασκάπτει και ο χρυσοθήρας στον βράχο που σκαλίζει και στο χώμα που κοσκινίζει.
Η κάθαρση είναι, στο πνεύμα αυτό, μεθοδολογική πράξη συστάσεως της ποιητικής υγείας με πρώτη ύλη τη φυσική πάθηση.
Χωρίς την κάθαρση των παθημάτων η θεατρική τέχνη δεν έχει νόημα. Χάνει το ιδεολογικό της υπόβαθρο. Χωρίς το έλεος και τον φόβο, δεν κατορθώνεται η «οικεία ηδονή», που αποτελεί το στόχο της '' διδασκαλίας'' και εν τέλει την αποστολή της θεατρικής πράξης ως τέχνη..

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου