ΜΠΕΚΕΤ ΣΑΜΙΟΥΕΛ - Ακόμα Περιμένουμε τον ΓΚΟΝΤΟ

Εκατό χρόνια από σήμερα, η οικονομική κρίση που ζούμε τώρα θα έχει περάσει (ας ελπίσουμε) στα βιβλία της Ιστορίας, αλλά ο Βλαντιμίρ και ο Εστραγκόν θα βρίσκονται ακόμα σε κάποια σκηνή κάπου στον κόσμο – περιμένοντας τον Γκοντό.

• Δύο γερασμένοι αλήτες περιμένουν σ’ έναν έρημο δρόμο, δίπλα στο μοναδικό δέντρο που υπάρχει εκεί. Δεν βρίσκονται σε κανένα συγκεκριμένο τόπο ή χρόνο – είναι πουθενά και παντού. Επί δύο μέρες καβγαδίζουν, βαριούνται, κάνουν καραγκιοζιλίκια, αυτοεπαναλαμβάνονται, απειλούν να αυτοκτονήσουν και περιμένουν. Περιμένουν κάποιον που δεν θα έρθει ποτέ. Περιμένουν τον Γκοντό.

• Η Βίβιαν Μερσιέρ έγραψε στους «Irish Times» το 1956 ότι ο Σάμιουελ Μπέκετ «έγραψε ένα έργο όπου τίποτα δεν συμβαίνει δύο φορές». Πενήντα έξι χρόνια μετά το πρώτο ανέβασμά του, στο Τεάτρ ντε Μπαμπιλόν στο Παρίσι, ακόμα δεν συμβαίνει τίποτα, δύο φορές κι άλλες δύο.

• Το «Περιμένοντας τον Γκοντό» φαίνεται να έχει ιδιαίτερη απήχηση σε καιρούς κοινωνικής και πολιτικής κρίσης. Ως νεωτερικός υπαρξιακός στοχασμός, το έργο μπορεί αρχικά να φανεί θλιβερό. «Γεννούν πάνω από έναν τάφο», λέει ο Πόζο. «Το φως λάμπει για μια στιγμή και ύστερα έρχεται πάλι η νύχτα». Είναι όμως ταυτόχρονα αστείο και ποιητικό και αποκαλύπτει το ανθρώπινο ταλέντο για στωικότητα, συντροφικότητα και αισιοδοξία.

• Τώρα η απήχησή του ανανεώνεται και πάλι. Aλλο ένα επιβλητικό ανθρώπινο κατασκεύασμα, ο καπιταλισμός, κλονίζεται εκ θεμελίων. Ο καταναλωτισμός τρέπεται σε άτακτη φυγή και η απόκτηση υλικών αγαθών έχει φτάσει σε αδιέξοδο. Ηρθε η ώρα για ενδοσκόπηση και απογύμνωση μέχρι τα στοιχειωδώς αναγκαία. Και δεν υπάρχει δράμα πιο απογυμνωμένο, πιο στοιχειώδες από τον «Γκοντό», που ο Μπέκετ αρνήθηκε να αποκαλύψει τα μυστήριά του πέρα από «το γέλιο και τα δάκρυα».

• Ο Τομ Στόπαρντ, που πρωτοείδε το «Περιμένοντας τον Γκοντό» στο Μπρίστολ στα τέλη της δεκαετίας του ’50, λέει: «Το έργο είναι μια οικουμενική αλληγορία ακριβώς επειδή δεν σχεδιάστηκε ως αλληγορία για τίποτα συγκεκριμένο. Το αληθινό θέμα του «Περιμένοντας τον Γκοντό» είναι δύο αλήτες που περιμένουν κάποιον. Δεν πρόκειται για κάποιο άλλο θέμα που παρουσιάζεται μεταφορικά. Τα έργα που σχεδιάζονται να αποτελέσουν αλληγορία κάποιου συγκεκριμένου πράγματος έχουν, πιστεύω, περιορισμένο χρόνο ζωής. Κι έπειτα, βέβαια, υπάρχει η γραφή και το χιούμορ. Σε ένα επίπεδο, ο «Γκοντό» είναι σαν ένα μακροσκελές ποίημα. Σαφώς δεν χρειάζεται να κερδίσει δύναμη από την εποχή του και τον χώρο του· έχει τη δική του δύναμη. Και είναι από τα λίγα έργα που περνούν τη δοκιμασία του χρόνου, γιατί δεν έχει τίποτα περιττό».

• Ο Σάμιουελ Μπέκετ (αγγλ.Samuel Barclay Beckett) (13 Απριλίου 1906-22 Δεκεμβρίου 1989) ήταν Ιρλανδός λογοτέχνης, ποιητής και θεατρικός συγγραφέας. Το έργο του είναι βασικά μινιμαλιστικό, και σύμφωνα με ορισμένους ερμηνευτές, βαθιά απαισιόδοξο για την ανθρώπινη φύση. Η απαισιοδοξία αυτή αντανακλάται από την εκτενή και περίεργη αίσθηση του χιούμορ στο έργο του, καθώς και από το γεγονός ότι η περιγραφή των εμποδίων στην ανθρώπινη ζωή εξυπηρετεί την επιθυμία του Μπέκετ να δείξει ότι το "ταξίδι" είναι που αξίζει, παρά τις δυσκολίες του.
  Το 1969, τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας, 
• Ολοι όσοι συνεργάστηκαν με τον Μπέκετ το λένε: δεν είχε καμιά επιθυμία να «εξηγήσει» το μυστήριο του Γκοντό. Ο σερ Πίτερ Χολ, που σκηνοθέτησε τη βρετανική πρεμιέρα του έργου στο Αρτς Θίατερ το 1955 και έχει επιστρέψει σ’ αυτό άλλες τέσσερις φορές έκτοτε, θυμάται: «Δεν λειτουργούσε έτσι ο Μπέκετ. Τον απασχολούσαν πρακτικά θέματα: έλεγε, π.χ., ο Εστραγκόν και ο Βλαντιμίρ είναι σαν παντρεμένο ζευγάρι που έμειναν πολύ καιρό μαζί και που γερνούν μέρα με τη μέρα. Αν ρωτούσες τον Σαμ “τι σημαίνει αυτή η ατάκα;” έπαιρνε το βιβλίο και σου έλεγε: “Διάβασες τι λέει εδώ;”. Αυτό πιστεύω ότι είναι πολύ σωστό από τη μεριά του δραματουργού».

• «Ο “Γκοντό” θα μπορούσε να είναι μια αλληγορία για τις θρησκείες τη φιλοσοφία, την πίστη, για οτιδήποτε μπορείς να σκεφτείς, αλλά ποτέ δεν φτάνει εκεί. Ολοι γνωρίζουμε ότι είμαστε θνητοί, αλλά ο Σαμ δεν μιλούσε για τον θάνατο, δεν έκανε διαλέξεις για το τι σημαίνει το έργο του».

• Ο σκηνοθέτης Αντονι Πέιτζ,  συνεργάστηκε με τον Μπέκετ όταν σκηνοθέτησε την πρώτη μη λογοκριμένη εκδοχή του έργου στη Βρετανία το 1964. «Ο Μπέκετ δεν ήθελε να θεωρητικολογεί», θυμάται. «Ελεγε πως έγραφε το έργο χωρίς να ξέρει τι θα γίνει παρακάτω. Απλώς το έγραψε, ακούγοντας αυτές τις φωνές. Ηθελε μόνο να αποδώσει τον τόνο των φωνών, αυτά που συνέβαιναν ανάμεσα στους ήρωες. Ελεγε ότι το γέλιο και τα δάκρυα ήταν τα μόνα πράγματα που είχαν σημασία».

Δεν θα επιχειρήσει να δώσει μια σκηνοθετική άποψη με φόντο τα ερείπια της Γουόλ Στριτ. Γιατί το κείμενο είναι μια τέλεια δήλωση για τη ματαιότητα και την απολύτρωση και οι θεατές που αναζητούν το στίγμα των δικών τους φόβων θα το βρουν από μόνοι τους. Εκατό χρόνια από σήμερα, η οικονομική κρίση που ζούμε τώρα θα έχει περάσει, ας ελπίσουμε, στα βιβλία της Iστορίας, αλλά ο Βλαντιμίρ και ο Εστραγκόν θα βρίσκονται ακόμα σε κάποια σκηνή κάπου στον κόσμο – περιμένοντας τον Γκοντό.

Παραστάσεις που έγραψαν ιστορία

• Ανεβάσματα – σταθμοί του έργου τα τελευταία πενήντα χρόνια άγγιξαν γυμνό νεύρο σε ταραγμένες κοινωνίες ανά τον κόσμο. Ενας «Γκοντό» με μαύρους αποκλειστικά ηθοποιούς στη Νότια Αφρική υποδήλωσε την αναμονή για το τέλος του απαρτχάιντ. Παραστάσεις στη φυλακή Σαν Κουέντιν της Καλιφόρνιας και στη Νέα Ορλεάνη μετά τον τυφώνα «Κατρίνα» αντικατόπτρισαν ένα ανήσυχο παρόν και τον πόθο για διέξοδο από μια θλιβερή πραγματικότητα.

Oταν η Σούζαν Σόνταγκ το ανέβασε το 1993 στο πολιορκημένο Σεράγεβο (είχαν βάλει στο έργο τον υπότιτλο «Περιμένοντας τον Κλίντον») είχε πει: «Το έργο του Μπέκετ, γραμμένο πριν από 40 χρόνια, φαίνεται σαν να γράφτηκε για το Σεράγεβο». Ακούστηκαν αντιρρήσεις ότι ήταν πολύ απαισιόδοξο για ανθρώπους ήδη απελπισμένους, εκείνη όμως απάντησε ότι δεν λαχταρά όλος ο κόσμος, ακόμα και σε πολεμικές ζώνες, θεάματα φυγής με ποπ-κορν. «Στο Σεράγεβο, όπως και αλλού, υπάρχουν αρκετοί άνθρωποι που νιώθουν να ενδυναμώνονται και να παρηγοριούνται όταν βλέπουν τη δική τους αίσθηση της πραγματικότητας να επιβεβαιώνεται και να μετουσιώνεται από την τέχνη».

• Υπάρχουν σημαντικά έργα, όπως η «Δοκιμασία» του Αρθουρ Μίλερ, που λειτουργούν σε δύο επίπεδα: την κυριολεκτική ιστορία με τις δίκες των μαγισσών στο Σάλεμ και τη μεταφορική αφήγηση που αναφέρεται στον μακαρθισμό. Ο Μπέκετ, όμως, είναι αφαιρετικός, τα συμπεράσματά του αδιαφανή. Ποιος ή τι είναι ο Γκοντό; 
• Είναι οτιδήποτε θέλεις εσύ να είναι.