ΣΤΡΑΤΕΥΜΕΝΟ ΘΕΑΤΡΟ

Πότε και ως πιο σημείο η «στράτευση» είναι θεμιτή, με την έννοια ότι η τέχνη διασώζεται, και πότε η «στράτευση» είναι αποτυχημένη, και καταντά φτηνό κήρυγμα...


«Όταν λένε ότι κάποιος καλλιτέχνης είναι «στρατευμένος» κατά κανόνα εννοούν ότι τα έργα του έχουν κοινωνικό ή πολιτικό περιεχόμενο. Δηλαδή με τον όρο «στράτευση» εννοούν συνήθως την πολιτικοποίηση του καλλιτέχνη.
Η μονομερής αυτή τοποθέτηση είναι λάθος, γιατί απλούστατα η «στράτευση» είναι κάτι το ευρύτερο.
Στρατευμένη είναι η τέχνη που αναφέρεται γενικότερα στα κοινωνικά φαινόμενα και παίρνει μια στάση απέναντί τους.
Στρατευμένη είναι η τέχνη που εκφράζει μια ιδεολογία. Φυσικά, πάντα με την προϋπόθεση ότι η στράτευση αυτή δεν είναι επιβεβλημένη από τα έξω ή απ’ τα πάνω, αλλά κάτι που βγαίνει μέσα από τον καλλιτέχνη, σαν εσωτερική του ανάγκη και με τον απαραίτητο όρο ότι καταξιώνεται αισθητικά. Εκπληρώνει μ’ άλλα λόγια τους όρους της τέχνης. Και εδώ ακριβώς μπαίνει το κρίσιμο ερώτημα. Πότε και ως πιο σημείο η «στράτευση» είναι θεμιτή, με την έννοια ότι η τέχνη διασώζεται, και πότε η «στράτευση» είναι αποτυχημένη, γιατί σκοτώνει την τέχνη και καταντά φτηνό κήρυγμα...
Η στράτευση καταντάει αποτυχία όταν κατά τρόπο μηχανιστικό ο καλλιτέχνης παίρνει πολιτικές θέσεις με το έργο του και υπηρετεί μια σκοπιμότητα, χωρίς αυτό να βγαίνει φυσιολογικά κι αυθόρμητα από τον ίδιο σαν δική του εσωτερική ανάγκη, και κυρίως χωρίς να καταξιώνεται αισθητικά. Η πολιτική πρέπει να λειτουργεί σαν ένα ερέθισμα, που έρχεται απ’ έξω και προκαλεί μια συγκίνηση στον καλλιτέχνη. Με τη σειρά της η συγκίνηση αυτή ζητάει να ξαναβγεί σαν φωνή. Όμως αυτή τη φορά, η φωνή αυτή, για να καταξιωθεί αισθητικά, πρέπει απαραίτητα να εκπληρώνει τους όρους της τέχνης, να είναι τέχνη. Αλλιώτικα καταντάει φτηνή πολιτικολογία, απλή συνθηματολογία, προπαγάνδα ή κούφια ρητορεία.
Αλλά πάλι όταν αποκλείεται κατηγορηματικά και ολοκληρωτικά η πολιτική από την τέχνη, υπηρετείται σαφώς μια πολιτική σκοπιμότητα, με την έννοια ότι έτσι περνάει η ιδέα να μην θίγονται τα κακώς κείμενα.
Η άποψη αυτή, σε καιρούς ομαλούς, μπορεί να διαδίδεται, να δημαγωγεί, να παραπλανά. Εν πάση περιπτώσει μπορεί να συζητιέται. Σ’ εποχές όμως οριακών κρίσεων, όπως είναι ο πόλεμος, ή μια δικτατορία, κυριολεκτικά καταρρέει κι εξανεμίζεται. Τότε ο καλλιτέχνης δεν μπορεί να μένει «ασυγκίνητος» κι αδιάφορος ή ν’ αποτολμά να υποστηρίζει δημόσια ότι όλα αυτά είναι έξω από το χώρο της τέχνης και έξω από τις αρμοδιότητές της, γιατί δήθεν γι’ αυτή στόχος και περιεχόμενο είναι μόνο η ομορφιά δηλ. τα λουλούδια, τα χρώματα, οι μελωδικοί ήχοι. τα προσωπικά συναισθήματα, ο έρωτας, η μοναξιά κ.α.»


Το θέατρο ως τέχνη, έχει τούτο το θεϊκό κι αξιοθαύμαστο στοιχείο: είναι ελεύθερο όσο και η ίδια η ιδέα της λευτεριάς. Δεν δολώνεται σε κανέναν. Είναι κίνητρο ζωής και θάρρους, φύσηγμα ζωντάνιας και υγείας, είναι και ο καλλίτερος καθρέπτης του ανθρώπου . Το πολυτιμότερο στοιχείο του είναι να διαπλάθει τους συγχρόνους και τους μέλλοντες θα ’ρθουν.
Αλλά είναι και το πολυτιμότερο μέσο, το βαθύτερο και πιο έγκυρο για τον άξιο ιστορικό και μελετητή των τάξεων των απόψεων των πεπραγμένων και των ρευμάτων, τόσο των κοινωνικών ομάδων, όσο και των ατόμων.