ΧΟΡΗΓΙΑ στην ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

Ο θεσμός των χορηγιών επινοήθηκε πριν 2.500 χρόνια; Ακριβώς για να αμβλυνθούν οι οικονομικές ανισότητες και για να απαλλαγεί η πολιτεία από ορισμένες δαπάνες, είχαν καθιερωθεί οι «λειτουργίες», που επιβάρυναν τους πλουσιότερους (όσους είχαν περιουσία πάνω από τρία τάλαντα) προς όφελος της πόλης και του λαού.
Η λέξη «λειτουργία» αυτό σήμαινε: «λέιτος» ή «λήιτος», δηλαδή λαϊκός (λεώς = λαός, βλ. «λεωφορείο»!) και «έργον», ήγουν «έργο, υπηρεσία για τον λαό». Επειτα, λειτουργία σήμαινε και «δημόσια λατρεία των θεών»1, απ' όπου και η χριστιανική λειτουργία.
Από τις λειτουργίες αυτές ­ όπως η «τριηραρχία» (η συντήρηση μιας τριήρους), η «γυμνασιαρχία» κλπ. ­ «υψίστη λειτουργία» λογαριαζόταν η χορηγία. «Χορηγός» ονομαζόταν αρχικά ο «άγων τον Χορόν» του δράματος, ο εξάρχων, ο κορυφαίος και, έπειτα, εκείνος που κατέβαλλε τη δαπάνη για την κατάρτιση Χορού και, γενικότερα, για την παράσταση δραματικού έργου.
Οι χορηγίες ­ που, κατά το Πάριο Χρονικό, καθιερώθηκαν το 509/508 π.Χ. ­ ήταν υποχρεωτικές ή προαιρετικές. Ενα μήνα μετά το τέλος των διονυσιακών εορτών, καθεμιά απ' τις δέκα «φυλές» της Αθήνας επέλεγε τον δικό της χορηγό για τα Διονύσια ή τα Λήναια του επόμενου χρόνου.
Οι δραματικοί ποιητές «ήτουν (ζητούσαν) Χορόν» από τον επώνυμο άρχοντα (για τα Διονύσια) ή απ' τον «άρχοντα βασιλέα» (για τα Λήναια), κι εκείνος όριζε ποιος θα χορηγηθεί από ποιον. Ο «τυχερός» χορηγός διάλεγε, με τη σειρά του, τους υποκριτές και τα μέλη του Χορού, που τους δίδασκε ή ο ίδιος ο ποιητής (όπως έκανε ο Αισχύλος) ή άλλος, ειδικός «χοροδιδάσκαλος». Υπήρχε, μάλιστα και ειδικό χτίριο για τις δοκιμές, το Χορηγείον.
Σ' όλο το διάστημα της εντεκάμηνης προετοιμασίας, ο χορηγός έπρεπε να τρέφει τους ηθοποιούς και τον χορό, να πληρώνει τους ίδιους και τα έξοδα της παράστασης αλλά και τα «έξοδα παραστάσεώς» τους, αξιοπρεπούς εμφάνισής τους. Κι η δαπάνη ήταν μεγάλη, αν λογαριάσει κανείς πως, κάθε χρόνο, στους διονυσιακούς δραματικούς αγώνες, έπαιρναν μέρος κάπου 700-800 χορευτές, 30-50 ηθοποιοί, 20-40 μουσικοί2.
Μεγάλη η δαπάνη, αλλά μεγάλη και η τιμή για τους νικητές ­ όχι μόνο για τον ποιητή μα και για τον χορηγό και τη φυλή του. Τα ονόματα πολλών απ' τους «δοτήρες» είναι γνωστά ­ οι ενδοξότεροι, όμως, ήταν ο Θεμιστοκλής, χορηγός της τραγωδίας του Φρυνίχου Φοίνισσαι (493-2)3, και ο νεαρός τότε Περικλής για τους Πέρσες του Αισχύλου (472). Αργότερα, στο τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου, όταν τα οικονομικά του άστεος δυσκόλεψαν κι έπεσε κι εκεί «λιτότητα», κάθε χορηγία την επωμίζονταν δύο χορηγοί (συγχορηγοί). Κι όταν στένεψαν ακόμα περισσότερο ­ τον καιρό του Δημοσθένη ­ τη χορηγία την αναλάβαινε ο δήμος. Αλλά κανένας δεν σκέφτηκε ποτέ να την καταργήσει.
Οπως είναι γνωστό, τα έπαθλα των δραματικών αγώνων ήταν τρία: τα «πρωτεία», τα «δευτερεία» και τα «τριτεία». Στον πρώτο νικητή-χορηγό δινόταν χάλκινος τρίπους ­ όπου αναγράφονταν τα ονόματα του επώνυμου άρχοντος, του χορηγού, του ποιητή και του δράματος ­ και ο χορηγός τον αφιέρωνε στον Διόνυσο ή στον Απόλλωνα. Πολλοί χορηγοί, μάλιστα, έστηναν μικρά μνημεία, που στην κορυφή τους τοποθετούνταν το τρίποδο έπαθλο. Δυο απ' αυτά τα μνημεία σώζονται ακόμα: του Λυσικράτους και του Θρασύλλου. Του πρώτου ­ που είχε νικήσει το 335/4 χορηγώντας παιδικό Χορό ­ βρίσκεται κάτω απ' την ανατολική πλευρά της Ακρόπολης, στη σημερινή οδό Τριπόδων, και είναι περισσότερο γνωστό με τη λαϊκή ονομασία «Φανάρι του Διογένη».
Το χορηγικό μνημείο του Θρασύλλου ­ που είχε νικήσει σε μουσικό αγώνα το 320/19 ­ ήταν άγαλμα του «Μελπομένου Διονύσου» κι είχε στηθεί μπρος στη σπηλιά της νότιας πλευράς της Ακρόπολης, πάνω απ' το θέατρο του Διονύσου. Σώζεται, αλλά δεν βρίσκεται εδώ: το άρπαξε, μαζί με τόσα άλλα, ο διαβόητος λόρδος Ελγιν και «απόκειται» στο Βρεταννικό Μουσείο (είναι κι αυτό «επιστρέψιμο»;). Σήμερα, στη σπηλιά στεγάζεται το εκκλησάκι της «Παναγιάς της Σπηλιώτισσας». Αλλά και στήλες στήνονταν για να τιμήσουν χορηγούς ­ όπως εκείνη που βρίσκεται στο Επιγραφικό Μουσείο και που αντίγραφό της στολίζει το Μέγαρο Μουσικής. (Ας σημειωθεί πως οι ποιητές έπαιρναν ταπεινότερα βραβεία: ο πρώτος νικητής ένα βόδι, ο δεύτερος έναν αμφορέα κρασί, ο τρίτος έναν τράγο4. Οι Αθηναίοι, που τόσο τιμούσαν την τέχνη, δεν υποτιμούσαν τα φαγώσιμα και τα πόσιμα).
Αφού, λοιπόν, «διατηρούμε» ­ και πολύ σωστά, έστω με πολλή δαπάνη ­ αρχαία και νεότερα μνημεία και χτίρια της «κληρονομιάς» μας, στοιχειώδης συνέπεια επιβάλλει να κηρυχθεί διατηρητέος και ο αρχαιότατος θεσμός των χορηγιών, για τις οποίες δεν πληρώνει τίποτα το κράτος, δηλαδή εμείς οι φορολογούμενοι που, αντίθετα, βγαίνουμε κερδισμένοι πολιτιστικά απ' την γενναιοδωρία κάποιων «ομοιοπαθών» μας...