Σάββατο 24 Ιουλίου 2010

ΑΠΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ




Ο Πεισίστρατος στην Αθήνα του 6ου αιώνα π.Χ. περιέλαβε στα μεγάλα Διονύσια δραματικούς αγώνες. Αργότερα, κατά την πολιτική ακμή της Αθήνας τα Μεγάλα Διονύσια έγιναν γιορτή πανελλήνιας εμβέλειας. Το 486 θεσπίστηκαν κι οι αγώνες των κωμικών ποιητών.
Όσον αφορά την χρονική στιγμή και τον τρόπο γένεσης της τραγωδίας υπάρχουν δύο θεωρητικές προσεγγίσεις. Η πρώτη στηρίζεται στους εθνολόγους μελετητές και δεύτερη στο έργο «Περί ποιητικής» του Αριστοτέλη.

Επικρατέστερη σήμερα είναι η δεύτερη προσέγγιση. Σύμφωνα με αυτή, πρωταρχική πηγή για την δημιουργία του αρχαίου δράματος (τραγωδία, κωμωδία και σατυρικό δράμα) υπήρξε ο διθύραμβος. Ο διθύραμβος ήταν λατρευτικό άσμα συνοδευόμενο από αυλό και μιμικές κινήσεις προς τιμήν του θεού Διονύσου. Ο Αρίωνας στην αυλή του Περίανδρου, τυράννου της Κορίνθου, μετέτρεψε τον διθύραμβο σε χορικολυρικό είδος. Επίσης, τον παρουσίασε με σατύρους, γεγονός το οποίο παραπέμπει στην ονομασία της τραγωδίας ως η τράγων ωδή.

Ο Θέσπις δημιούργησε το διαλογικό στοιχείο καθώς τοποθέτησε έναν υποκριτή απέναντι από τον χορό, τον εξάρχοντα και ανέπτυξε τον διάλογο. Αυτός ο αυτοσχεδιασμός των εξαρχόντων από τον χορό θεωρείται ότι αποτέλεσε το πρώτο βήμα για την γένεση της αρχαίας τραγωδίας επί της ουσίας της. Κάτι ανάλογο συνέβη και στην κωμωδία όταν οι εξάρχοντες των Φαλλικών τραγουδιών αυτοσχεδίασαν. Στο πέρασμα του χρόνου χάθηκαν οι σατυρικές προβαθμίδες τις οποίες επανέφερε ο Πρατίνας για να δημιουργήσει το σατυρικό δράμα.

Β. Η ΣΧΕΣΗ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΚΟΥΣ ΘΕΣΜΟΥΣ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ ΤΟΥ 5ου αι. π.Χ.
Από τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι οι καταβολές του αρχαίου δράματος είναι θρησκευτικές. Πολλά θρησκευτικά στοιχεία ανιχνεύονται στην διαμόρφωση του αρχαίου δράματος. Μερικά από αυτά είναι ο χορός, ιδιαίτερα όταν αποτελείται από σατύρους, η σκευή δηλαδή τα κοστούμια της τραγωδίας, τα προσωπεία. Επίσης, οι θρησκευτικές πομπές οι οποίες συνόδευαν τους αγώνες, ο τόπος διεξαγωγής των αγώνων, ο οποίος ήταν ο χώρος μπροστά από τα ιερά. Τέλος, οι τιμητικές θέσεις των ιερέων οι οποίες προβλέπονταν μέσα στα θέατρα, καθώς και μια σειρά από τελετουργίες.
Παράλληλα όμως πρέπει να τονισθεί ότι διαμορφώθηκε στο πλαίσιο ανάπτυξης της Αθηναϊκής δημοκρατίας. Διαμορφώθηκε και αναπτύχθηκε παράλληλα με τους κύριους θεσμούς της Αθηναϊκής κοινωνίας όπως αυτοί διαμορφώθηκαν μέσα από τα πολιτειακά όργανα της: την Εκκλησία του Δήμου, την Βουλή και τα δικαστήρια.
Το δράμα αναπτύχθηκε στην Αθήνα κατά την περίοδο της μεγάλης της ακμής, δηλαδή αμέσως μετά την νίκη επί των Περσών, η οποία την πρόβαλλε ως μεγάλη δύναμη καθώς είχε ηγηθεί της Αθηναϊκής συμμαχίας. Η νίκη αυτή την κατέστησε ηγέτιδα μορφή. Το γεγονός αυτό οδήγησε τους Αθηναίους να θέλουν να αυξήσουν το γόητρο της πόλης τους. Ως συνέπεια αυτού, μεγάλο μέρος του δημόσιου πλούτου διατέθηκε στην οικοδόμηση λαμπρών έργων αλλά και σε δημόσιες τελετές και δραματικούς αγώνες.
Είναι χαρακτηριστικό ότι τα εν Άστυ Διονύσια στο πλαίσιο των οποίων διοργανώνονταν οι σημαντικότεροι δραματικοί αγώνες πραγματοποιούνταν την Άνοιξη, την εποχή δηλαδή κατά την οποία υπήρχε εμπορική δραστηριότητα και επισκέπτονταν την πόλη οι σύμμαχοι για να πληρώσουν τις εισφορές τους.
Οι αρχαίοι ποιητές δίδασκαν μέσα από τα έργα τους. Η μόρφωση για τους αρχαίους Έλληνες είχε ένα εντελώς διαφορετικό νόημα από ότι για τους σύγχρονους. Για τους αρχαίους η μόρφωση ήταν πολύπλευρη, είχε χαρακτήρα αισθητικό, αγωνιστικό και εκπαιδευτικό. Δεν προερχόταν αποκλειστικά από την μελέτη, αλλά κυρίως από τον προφορικό λόγο και την καλλιέργειά του. Ο προφορικός λόγος γινόταν μέσο ψυχαγωγίας προβληματισμού και πειθούς. Δεν είναι τυχαίο ότι οι θεατρικές παραστάσεις αναγράφονταν στις επιγραφές ως διδασκαλίες. Το αγωνιστικό στοιχείο συγγενεύει με την παιδεία, ο συναγωνισμός ήταν θεμελιώδες συστατικό της εκπαίδευσης των νέων εφήβων στην παλαίστρα, στο ωδείο, στον χορό και πάντα με ένα στόχο περισσότερο την δόξα και λιγότερο τον πλούτο.
Μέσω του θεάτρου προωθούνταν η συλλογικότητα και η επικοινωνία , ο διάλογος και ο προβληματισμός σε κοινωνικά και πολιτικά θέματα. Η συλλογικότητα αποτέλεσε ένα από τα βασικότερα κοινά χαρακτηριστικά του αρχαίου δράματος με την αθηναϊκή δημοκρατία. Ανάμεσα στους συντελεστές της παράστασης δεν υπήρχε χάσμα. Ακριβώς όπως στην πολιτική σκηνή της Αθηναϊκής δημοκρατίας οι ρόλοι εναλλάσσονταν από χρόνο σε χρόνο. Αυτοί που ήταν θεατές την μια χρονιά την επόμενη ήταν παράγοντες της διαδικασίας.
Η συμμετοχή των πολιτών στην διοργάνωση των δραματικών αγώνων ήταν ιδιαίτερα εμφανής στην περίπτωση των χορηγών. Ο άρχοντας ανέθετε σε κάποιους Αθηναίους πολίτες την κάλυψη των εξόδων της διδασκαλίας του χορού. Η ανάληψη αυτής της ευθύνης αποτελούσε λειτουργία καθώς θεωρούνταν ότι εξυπηρετούσε το γενικό συμφέρον και το κοινό καλό. Επίσης, αποτελούσε τιμή η ανάθεση αυτή για τον ίδιο τον χορηγό. Την ίδια στιγμή είχε καθιερωθεί το οικονομικό μέτρο των θεωρικών με το οποίο ενισχύονταν οικονομικά από την πολιτεία οι φτωχότεροι πολίτες ώστε να μπορέσουν να αγοράσουν εισιτήρια για τις θεατρικές παραστάσεις, καθώς ήταν χρέος τους να τις παρακολουθήσουν όπως ήταν και η συμμετοχή τους στις άλλες πολιτικές δραστηριότητες.
Κατά την προετοιμασία των δραματικών αγώνων σημαντικό ρόλο διαδραμάτιζαν οι αρμόδιοι αξιωματούχοι, ο επώνυμος Άρχων (αξιωματούχος με πολιτικές αρμοδιότητες) για τα μεγάλα Διονύσια και ο Άρχων Βασιλεύς για τα Λήναια. Εξέλεγαν τρεις από τους υποψήφιους ποιητές και τους έδιναν τον χορό. Μεγάλο όμως ρόλο για την επιλογή των έργων από τον άρχοντα έπαιζε εκτός των άλλων η επιδοκιμασία της πλειοψηφίας του κοινού αλλά και η πολιτική τοποθέτηση του ίδιου του ποιητή. Με αυτό τον τρόπο καταστάθηκε σημαντική η κρίση των πολιτών στην ανάδειξη του ποιητή. Η συλλογικότητα και η συμμετοχικότητα των πολιτών διαφαίνεται σ΄ ένα ακόμη σημείο. Αφορά την οργάνωση της διαδικασίας ανάδειξης, η οποία παραπέμπει στον τρόπο λειτουργίας του δημοκρατικού πολιτεύματος. Συγκεκριμένα, οι δέκα φυλές εκπροσωπούνται και ψηφίζουν μέσω των αντιπροσώπων κριτών. Επίσης, στο τέλος των διθυραμβικών αγώνων καλούνταν στο χώρο του θεάτρου μια λαϊκή συνέλευση για τον δημόσιο έλεγχο της οργανωτικής αρτιότητας των γιορτών.
Ο χορός στην αρχαία τραγωδία αναπαριστά το σύνολο των πολιτών, είναι συλλογικός και ανώνυμος, το τραγικό πρόσωπο το οποίο φορά το προσωπείο αναπαριστά την κατηγορία των ηρώων και αποτελεί εξατομικευμένο πρόσωπο. Ο διάλογος μεταξύ του χορού και του ήρωα εκφράζει την μετάβαση από την θρησκευτική παράδοση στην σύγχρονη εποχή, η οποία χαρακτηρίζεται από την αίσθηση του δικαίου και την πολιτική οργάνωση της κοινότητας. Ενδεικτικό είναι ότι οι τραγικοί χρησιμοποιούν νομικό λεξιλόγιο για να τονίσουν την τραγικότητα την οποία ζει ο σύγχρονος άνθρωπος καθώς συγκρούεται με τις αξίες του παρελθόντος. Οι ιδέες αυτές, οι οποίες αφορούν την μετάβαση, ανιχνεύονται με χαρακτηριστικό τρόπο σε αρκετά έργα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Φιλοκτήτης του Σοφοκλή. Ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι Ευμενίδες μέρος της τριλογίας της Ορέστειας του Αισχύλου. Στο έργο αυτό αποτυπώνεται η μετάβαση της δικαιοσύνης από το ιερατείο στον λαό μέσω της δημοκρατίας.
Ο διάλογος ανάμεσα στον υποκριτή και στον χορό, ως μέσο ανταλλαγής απόψεων και επιχειρημάτων αλλά και ως μέσο πειθούς, παραπέμπει στον ρητορικό λόγο ο οποίος αναπτύχθηκε στην κλασική Αθήνα. Άλλο παράδειγμα αποτελεί ο Ευριπίδης, ο οποίος ήταν επηρεασμένος από το κίνημα της σοφιστικής. Σκεφτόταν ως από σκηνής φιλόσοφος. Δείγμα της σοφιστικής επίδρασης αποτελεί η επινόηση των αγώνων λόγου. Εξάλλου, οι συναθροίσεις της Εκκλησίας του Δήμου στην Πνύκα ομοιάζουν με τις θεατρικές παραστάσεις οι οποίες γίνονταν εκεί κοντά. Όπως στην Πνύκα έτσι και στο θέατρο συμμετείχαν μαζικά και ενεργά οι πολίτες αλλά και ο λόγος των ρητόρων δύναται να παρομοιασθεί με τον λόγο των ηθοποιών.
Σε επίπεδο περιεχομένου πολλά έργα δέχθηκαν την έμπνευση από σύγχρονα γεγονότα, τα οποία παράλληλα διαμόρφωναν την ταυτότητα της Αθηναϊκής δημοκρατίας.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου